„Przestrzeń ma znaczenie”
Jak przestrzeń wpływa na naukę? Raport, który warto znać!
Czy to, jak wygląda sala lekcyjna, naprawdę ma znaczenie dla jakości nauki? Raport „Przestrzeń ma znaczenie”, opracowany przez Centrum Nauki Kopernik we współpracy z Moje Bambino, udowadnia, że tak i to bardziej, niż nam się wydaje. Przestrzeń edukacyjna nie jest jedynie tłem dla procesu nauczania. To fundament, który kształtuje atmosferę lekcji, wspiera koncentrację, buduje zaangażowanie, wpływa na emocje uczniów, a czasem wręcz decyduje o tym, czy nauka stanie się przyjemnością, czy źródłem stresu. Wyniki raportu są jasne: zmieniając przestrzeń, można znacząco poprawić jakość uczenia się i nauczania często bez konieczności ponoszenia kosztownych inwestycji.
Raport badawczy jest efektem 1,5-rocznego projektu realizowanego w kilku etapach. W jego ramach analizowano zgłoszenia nauczycieli w konkursie „Pochwal się swoją klasą”, na który nadesłano 158 zgłoszeń z różnych regionów Polski. W nadesłanych zgłoszeniach można było zobaczyć wiele zaskakujących pomysłów na aranżację sal szkolnych. Badano także projekty „idealnej klasy” tworzone przez uczniów, prowadzone były obserwacje lekcji w infrastrukturze Centrum Nauki Kopernik, wykorzystując do tego dwie aranżacje:
Ostatnim etapem była obserwacja, w jaki sposób wykorzystywane są przez uczniów i nauczycieli prototypy mebli Moje Bambino.
Efektem tych wszystkich działań jest raport analizujący wpływ ergonomii, estetyki i elastycznego wyposażenia na proces nauczania.
Spis treści:
- Elastyczność, mobilność i światło, główne potrzeby współczesnej klasy
- Uczniowie wiedzą, czego chcą „Przestrzeń ma znaczenie”
- Konkurs „Pochwal się swoją klasą” czyli inspirujące przykłady z praktyki
- Czego potrzebuje szkoła przyszłości? Rekomendacje płynące z raportu „Przestrzeń ma znaczenie”
- Klasa współdzielona, technologia i zaskakujące rozwiązania
- Podsumowanie
Elastyczność, mobilność i światło, główne potrzeby współczesnej klasy
Jednym z najważniejszych wniosków raportu jest rola elastyczności. Przestrzeń edukacyjna powinna być łatwo modyfikowalna, tak by wspierać różne formy pracy: indywidualną, zespołową, projektową. Mobilne meble: stoły i krzesła na kółkach pozwalają na błyskawiczną reorganizację przestrzeni, co ułatwia nauczycielom prowadzenie zajęć dostosowanych do potrzeb grupy. Dodatkowo, takie rozwiązania wspierają aktywność fizyczną uczniów, kreatywność i swobodę, co przekłada się na lepsze samopoczucie i większe zaangażowanie. W badaniach biometrycznych uczniowie korzystający z klas z meblami mobilnymi odczuwali mniej stresu i więcej pozytywnych emocji. Równie istotne okazały się światło dzienne i odpowiednio dobrana kolorystyka. Jasne sale z dostępem do naturalnego światła są jednoznacznie lepiej oceniane przez uczniów i nauczycieli. Ciepłe barwy i elementy natury (np. zieleń roślin) działają kojąco, sprzyjają koncentracji i ograniczają zmęczenie.
Badania te pokazały też, że uczniowie o wiele bardziej angażują się w naukę, gdy mają realny wpływ na wygląd i funkcjonalność przestrzeni, w której się uczą. Być może ten zaskakujący wniosek najlepiej oddaje głębszą prawdę o edukacji, że uczniowie potrzebują nie tylko treści i narzędzi, ale także poczucia sprawczości i współwłasności. Gdy czują, że klasa jest również ich miejscem, zaczynają bardziej o nią dbać, aktywniej uczestniczą w zajęciach, łatwiej nawiązują relacje i chętniej współpracują. To pokazuje, że przestrzeń fizyczna może stać się kluczowym elementem budowania wspólnoty szkolnej i wzmacniania motywacji, która zbyt długo była niedoceniana
Uczniowie wiedzą, czego chcą, bo „Przestrzeń ma znaczenie”
Raport pokazuje, że uczniowie mają bardzo konkretne oczekiwania wobec przestrzeni, w której uczą się codziennie. Przede wszystkim chcą czuć się w niej swobodnie i bezpiecznie. W projektach idealnych klas proponowali strefy relaksu, miejsca do wyciszenia, pufy, miękkie dywany, rośliny, stanowiska z grami lub książkami. Oczekują, że klasa nie będzie miejscem sztywnym, sterylnym czy hałaśliwym, ale otwartą przestrzenią, w której znajdzie się miejsce zarówno na skupienie, jak i odpoczynek. Co istotne, zależy im na tym, by klasa odzwierciedlała ich pomysły i potrzeby chcą angażować się w jej urządzanie, dekorowanie i organizację, działając ramię w ramię z nauczycielami. Taka personalizacja zwiększa ich poczucie odpowiedzialności i motywuje do dbania o przestrzeń. Uczniowie, którzy czują, że mają wpływ, lepiej się uczą, są bardziej zaangażowani i chętniej współpracują. Badanie jednoznacznie pokazuje: warto oddać uczniom część decyzji i traktować ich jak współgospodarzy szkoły.
Konkurs „Pochwal się swoją klasą” czyli inspirujące przykłady z praktyki
Szczególnie cenne w raporcie są wyniki konkursu „Pochwal się swoją klasą”, w którym wzięło udział 158 szkół z całej Polski. Nauczyciele przedstawili autorskie rozwiązania przestrzenne od prostych zmian ustawienia mebli, przez wprowadzanie stref relaksu, po całkowitą rearanżację przestrzeni przy niewielkim budżecie. Wyróżniały się sale z podziałem na strefy (np. pracy, odpoczynku, technologii), obecność elementów sensorycznych (kolory, faktury, światło) i przestrzenie umożliwiające indywidualizację. Zgłoszenia pokazały, jak wielu nauczycieli działa własnymi siłami, często bez wsparcia systemowego po to, aby szkoła była bardziej przyjazna i funkcjonalna. Co ciekawe, wiele sal konkursowych było także dostosowanych do potrzeb uczniów z trudnościami edukacyjnymi lub nadwrażliwością na bodźce. Nauczyciele tworzyli strefy wyciszenia, osobne stanowiska czy przestrzenie izolujące od hałasu. Konkurs ten pokazał, że zmiana nie musi zaczynać się od dużych inwestycji, czasem wystarczy nowy układ mebli, rozmowa z uczniami i kilka zielonych akcentów, by poprawić atmosferę w klasie. Samo wydarzenie pobudziło grono dyrektorów i nauczycieli do rozmów w temacie aranżacji i reaaranżacji przestrzeni szkolnej.
Podczas rozmów pojawiły się pytania m.in.:
- o to, jakie są możliwości wsparcia,
- o sposoby na zmiany bez olbrzymich nakładów finansowych
- w co warto zainwestować na początek
- jak zaplanować takie zmiany
- w jaki sposób angażować uczniów do tych zmian
Chcąc odpowiedzieć na wszystkie nurtujące pytania, odbył się webinar, podczas którego toczyły się rozmowy o konkursie, o badaniu, a co najważniejsze, eksperci biorący udział w tym wydarzeniu odpowiadali na zadawane podczas spotkania pytania.
Czego potrzebuje szkoła przyszłości? Rekomendacje płynące z raportu
Na podstawie zebranych danych autorzy raportu sformułowali szereg praktycznych rekomendacji, które mogą być inspiracją dla każdej szkoły, myślącej o realnej, funkcjonalnej zmianie. Przede wszystkim szkoły powinny zadbać o doposażenie placówek w mobilne, elastyczne meble, które umożliwiają szybkie przearanżowanie klasy w zależności od:
- przebiegu lekcji,
- aktywności uczniów
- wykorzystywanych metod nauczania.
Doskonałym przykładem są trójkątne stoły easyMoove czy stoły Moove w wersji trójkątnej, które dzięki swojej geometrii oferują ogromną swobodę w aranżacji przestrzeni. Można je zestawiać w małe grupy, tworzyć zamknięte kręgi do pracy zespołowej lub łatwo ustawić jako stanowiska indywidualne. Trójkątny kształt nie tylko sprzyja większej interakcji między uczniami, ale też wymusza bardziej otwartą, równorzędną pozycję wobec siebie – co pozytywnie wpływa na dynamikę współpracy i komunikację w grupie.
Dla nauczycieli, którzy cenią bardziej tradycyjne układy, dobrym uzupełnieniem są stoły Moove prostokątne, które również są lekkie i mobilne, a dzięki modularności łatwo dopasowują się do siebie, tworząc różnorodne warianty ustawień – od klasycznych rzędów po wspólne przestrzenie robocze. Połączenie różnych kształtów mebli w jednej sali pozwala elastycznie dostosować przestrzeń do zróżnicowanych potrzeb zarówno edukacyjnych, jak i społecznych.
W nowoczesnej klasie, w której liczy się elastyczność i szybka możliwość reorganizacji przestrzeni. Pojedyncze ławki stają się coraz częściej wybieranym rozwiązaniem. Ich największą zaletą jest niewielka waga i mobilność, dzięki którym łatwo dostosować układ sali do różnych form pracy. W zależności od potrzeb lekcji ławki można swobodnie rozstawić w tradycyjnym układzie rzędów, ustawić w kręgu, połączyć w „wyspy” do pracy zespołowej albo zestawić w jeden duży stół idealny do dyskusji czy wspólnego projektu.
Z perspektywy nauczycieli, z którymi prowadzono badania, ważne jest też to, że taki układ sprzyja szybkiemu przejściu z trybu pracy grupowej na indywidualny np. podczas sprawdzianów, egzaminów czy ćwiczeń wymagających skupienia. Dzięki temu przestrzeń klasy nie jest statyczna, lecz „żywa” może zmieniać się w ciągu kilku minut, reagując na to, co dzieje się na lekcji. Taka organizacja wspiera też samodzielność uczniów – każdy z nich ma swoją własną przestrzeń roboczą, ale jednocześnie nie jest odizolowany od grupy, co sprzyja równowadze między współpracą a koncentracją.
Wyniki pokazują, że mobilne meble mogą skracać czas organizacji zajęć. Nauczyciele zauważyli, że zmiana aranżacji przestrzeni, dzięki mobilnym elementom, zajmuje średnio około 2,5 minuty, co pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie czasu lekcji. Szybkie przestawienie mebli sprzyja też płynności pracy i pozwala na większą różnorodność metod dydaktycznych.
Wspomniane stoły najlepiej współpracują z lekkimi, mobilnymi krzesłami, które umożliwiają uczniom swobodne obracanie się i dostosowanie pozycji do aktualnych potrzeb pracy, a jednocześnie wspierają naturalny ruch i aktywność w trakcie zajęć.
Zobacz jak wiele możliwości, dają mobilne meble w klasie i jak łatwo i szybko można przearanżować przestrzeń
W raporcie zauważono również, że nie tylko uczniowie, ale także nauczyciele potrzebują elastycznej przestrzeni. Nauczyciele podkreślali również potrzebę zapewnienia sobie komfortu organizacyjnego. Dobrym rozwiązaniem jest wyposażenie sali w dwa miejsca pracy dla pedagoga:
- biurko stacjonarne (np. klasyczne stanowisko z komputerem) oraz
- mobilne, które można łatwo przemieszczać podczas zajęć projektowych, debat czy pracy w kręgu. Idealnym wyborem jest mobilne biurko Grande, które pozwala nauczycielowi być bliżej uczniów, bez konieczności rezygnowania z ergonomii i porządku w przechowywaniu materiałów.
Kolejną kluczową rekomendacją jest czytelny podział przestrzeni na strefy pracy i odpoczynku. W nowoczesnej klasie powinno znaleźć się miejsce zarówno na intensywną naukę, jak i na chwilę wyciszenia. Dzięki mobilnym meblom można łatwo stworzyć takie strefy, co idealnie pokazuje aranżacja sali z mobilnymi stołami easyMoove, gdzie przestrzeń dostosowywano do różnych aktywności uczniów, pozostawiając przy tym dużą swobodę i płynność użytkowania.
Klasa współdzielona, technologia i zaskakujące rozwiązania
W przypadku klas współdzielonych przez kilku nauczycieli warto wypracować jasne zasady zarządzania przestrzenią, by uniknąć chaosu i poczucia tymczasowości. Przestrzeń wspólna powinna być postrzegana jako zasób, a nie problem do rozwiązania. Pomocne mogą być tutaj np. mobilne kontenerki na materiały dydaktyczne, roboty do kodowania lub regały mobilne Grande, które umożliwiają szybką reorganizację przestrzeni zgodnie z potrzebami kolejnych grup i kolejnych nauczycieli.
Włączenie technologii jako wsparcia dydaktycznego.
Współczesne sale lekcyjne powinny być wyposażone w odpowiednie narzędzia technologiczne, jak tablice interaktywne, komputery czy ekrany, które ułatwiają naukę oraz angażują uczniów. Technologia, odpowiednio wpleciona w przestrzeń, sprzyja efektywności nauczania.
Wykorzystując całą przestrzeń szkoły oraz reagując na realne potrzeby uczniów, które jak wiemy, ewaluują wraz ze zmieniającymi się czasami warto, przemyśleć również rolę korytarza szkolnego. Hol to również przestrzeń, która ma znaczenie. Często niedoceniony jest potencjał tego miejsca, a to właśnie tam dzieci i młodzież spędzają swój wolny czas. Warto więc przemyśleć aranżację tego miejsca. Idealnie wpasują się tutaj budki akustyczne czy mobilne parawany wyciszające.
Równie praktycznym, a często pomijanym aspektem aranżacji przestrzeni klasowej jest kwestia plecaków i toreb. Choć wydaje się błaha, w praktyce może realnie wpływać na funkcjonalność sali. Nauczyciele, którzy stosują zróżnicowane metody pracy jak nauczanie przez ruch, pracę projektową czy zajęcia zorganiozwane na podłodze często zwracają uwagę na to, jak bardzo plecaki pozostawione na podłodze ograniczają przestrzeń. Utrudniają przemieszczanie się, reorganizację sali, a niekiedy wręcz mogą stwarzać zagrożenie potknięcia się podczas dynamicznych zajęć.
Dobrym rozwiązaniem jest zatem zaplanowanie w każdej klasie oddzielnej, dedykowanej przestrzeni na plecaki. Mogą to być funkcjonalne szafki na plecaki, ławki z haczykami na torby, lub nowoczesne krzesła z półką pod siedziskiem, które łączą wygodę z przechowywaniem. Takie proste zmiany zwiększają komfort zarówno uczniów, jak i nauczycieli, a przy okazji wpływają na większy porządek i sprawniejsze zarządzanie przestrzenią podczas lekcji. Co więcej, uczniowie uczą się systematycznego odkładania rzeczy na swoje miejsce, co sprzyja większej odpowiedzialności za wspólną przestrzeń i kulturę organizacyjną w klasie.
Podsumowanie
Wyniki raportu a rzeczywistość
Raport „Przestrzeń ma znaczenie” pokazuje, że zmiana myślenia o przestrzeni edukacyjnej to nie moda, ale konieczność. Szkoła przyszłości to miejsce elastyczne, przyjazne, inkluzyjne i zaprojektowane z myślą o człowieku: uczniu i nauczycielu. Mobilne meble, strefy relaksu, naturalne światło, udział uczniów w aranżacji sal to nie „dodatki”, ale podstawowe elementy wspierające efektywną edukację. Zastosowanie się do rekomendacji raportu może znacząco poprawić nie tylko komfort nauki, ale też atmosferę w klasie i relacje między uczestnikami całego procesu edukacyjnego. Dla nauczycieli oznacza to większą swobodę w pracy, a dla uczniów realne poczucie sprawczości i przynależności, a tego potrzeba dziś jeszcze bardziej niż kiedyś. Jeśli chcemy, by uczniowie uczyli się lepiej, czuli się bezpiecznie i rozwijali swoje kompetencje społeczne, musimy zacząć od odpowiedniej aranżacji miejsc, w których spędzają większość dnia.
Analiza czterech studiów przypadku, w tym szczegółowa obserwacja lekcji i wywiady z nauczycielami pokazały, że:
- mobilność mebli faktycznie ułatwia zmianę aranżacji sali i dostosowanie jej do różnych form pracy,
- nawet w salach z meblami tradycyjnymi nauczyciele starają się zmieniać układ ławek, aby urozmaicić zajęcia,
- istotne jest zaangażowanie uczniów w proces projektowania i aranżacji sali, aby zwiększyć ich poczucie odpowiedzialności i motywację do nauki,
- współdzielenie przestrzeni przez kilku nauczycieli może rodzić problemy organizacyjne, wynikające z różnych potrzeb i braku komunikacji.
Szkoła przyszłości to nie tylko kwestia technologii, ale przede wszystkim jakości relacji i otoczenia. A dobrze zaprojektowana, funkcjonalna przestrzeń jest jednym z jej filarów i pierwszym, od którego warto zacząć.
I najważniejsze pamiętajmy, że wyniki raportu jasno mówią, jak ważne jest, aby przed każdą większą zmianą przestrzeni przeprowadzać konsultacje z jej rzeczywistymi użytkownikami: uczniami i nauczycielami. Tylko wtedy można stworzyć klasę, która nie tylko dobrze wygląda, ale także odpowiada na realne potrzeby całej społeczności szkolnej. Wspomniana elastyczność dotyczy więc nie tylko fizycznych elementów sali, ale także procesu decyzyjnego.
