Spis treści

Czym jest lęk u dzieci?

Jak poradzić sobie z lękiem u dzieci?.

Co trzeba wiedzieć o lęku?.

Pomysły na ćwiczenia obniżające poziom lęku u dzieci.

Czym jest lęk u dzieci?

Lęk należy do emocji najczęściej doznawanych przez dzieci i stanowi podłoże wielu ich różnorodnych zachowań. Może być związany z wcześniejszymi, negatywnymi doświadczeniami lub wywoływany przez osoby, zdarzenia, przedmioty istniejące tylko w wyobraźni dziecka. Może również wynikać z niezaspokajanych potrzeb psychicznych (np. z braku poczucia bezpieczeństwa, miłości, akceptacji). Pojawia się, gdy dziecko wyobraża sobie zagrożenie lub przewiduje jego wystąpienie.

Lęk pełni przeważnie rolę pozytywną – ostrzega przed niebezpieczeństwem, chroni przed niepowodzeniami, pomaga być ostrożnym i pozwala na unikanie trudnych wydarzeń.

Dzieci doświadczają tzw. lęków rozwojowych, charakterystycznych i normalnych dla danego wieku życia, które zwykle przemijają (z jednych obaw wyrastają, a na ich miejsce pojawiają się po pewnym czasie nowe). Jeśli lęki rozwojowe nie zakłócają funkcjonowania dziecka, to nie powodują zaburzeń emocjonalnych, zwykle jednak wymagają wsparcia ze strony dorosłych.

Bardzo często lęk u dzieci nie jest wyrażany wprost, przejawia się w sposób mało specyficzny. Maluchy rzadko ujawniają typowy smutek, przygnębienie. Częściej reagują zmianami swojej aktywności (nagły spadek aktywności lub pobudzenie ruchowe, gwałtowne wybuchy płaczu, wybuchy złości, agresji).

Dziecięcy lęk jest czymś naturalnym, ale gdy trwa zbyt długo, jest bardzo silny może mieć działanie negatywne. Staje się patologiczny, gdy dominuje w zachowaniu dziecka, wpływa dezorganizująco na jego codzienne zachowanie. Traci wtedy swoje przystosowawcze znaczenie. Maluch przeżywa wówczas stan stałego napięcia, często nie rozumie tego, co się z nim dzieje.

Bardzo ważnym jest, by dziecko miało możliwość uczenia się umiejętności radzenia sobie z lękiem – zdobywało wiedzę, że lęk informuje o czymś ważnym, ale przemija, nie robi nam poważniejszej krzywdy, można trenować jego rozpoznawania i rozładowywanie.

Pracując z dzieckiem lękowym w żadnym wypadku nie należy bagatelizować jego emocji,  zawstydzać go, krytykować i oceniać lub zmuszać do przeciwstawienia się sytuacjom lękotwórczym. Istotne jest również to, by nie indukować dziecku własnych obaw.  

Jak poradzić sobie z lękiem u dzieci?

Jak zatem wspierać przedszkolaka przeżywającego lęk? Przede wszystkim starać się zrozumieć jego zachowania i uczucia, nazywać je, udzielać informacji jak działa lęk i jak możemy go łagodzić.

W psychoedukacji na temat lęku można wykorzystać pomoc „Lęk – plansza” (Kod produktu: 199310) – poniżej pomysły, jak wyjaśnić dziecku istotę lęku i pomysły na jego przetrwanie.

Na początku zajęć wyjaśniamy dzieciom, że:

Lęk to normalna, naturalna emocja, niezbędna do życia, odczuwana przez wszystkich.

Lęk jest potrzebny – do czego się przydaje? – możemy poprosić dzieci o podzielenie się własnymi spostrzeżeniami, a następnie podsumować:

Lęk stanowi sygnał alarmowy, informuje o niebezpieczeństwach, dodaje sił, powoduje określone zachowania np. uciekanie, obronę. 

Lęk przeszkadza nam, kiedy jest zbyt duży, albo zbyt częsty, nie pasuje do sytuacji, utrudnia zabawę lub naukę.

Co trzeba wiedzieć o lęku?

Lęk czujemy w naszym ciele (np. boli nas brzuch, pocą się nam dłonie), myślimy o nim (np. „boję się, zaraz ten pies mnie ugryzie”, „jest ciemno, na pewno coś złego się wydarzy”). Lęk wpływa na to, jak się zachowujemy (np. chowamy się pod kołdrę, zatrzymujemy się na czerwonym świetle przechodząc przez ulicę).

Kilka ważnych rzeczy musimy wiedzieć i pamiętać, by radzić sobie z lękiem:

• Lęk nie zrobi krzywdy, mały nawet pomaga.
• Lęk zawsze maleje, szybciej jak się na niego nie zwraca uwagi.
• Można go zmniejszać, oswoić lub trochę z nim „powalczyć”.
• Trening czyni mistrza.

Na planszy przesuwamy wskaźnik od dołu do góry, mówiąc:                               

Lęk bardzo szybko rośnie, powoduje, że:

• trudniej się oddycha (wjeżdżamy wskaźnikiem w boczne odgałęzienie z symbolem ściśniętego balonika)
• zaczyna szybciej bić serce (wjeżdżamy wskaźnikiem w boczne odgałęzienie z symbolem przestraszonego serduszka)
• boli brzuch (wjeżdżamy wskaźnikiem w boczne odgałęzienie z symbolem brzucha)
• pocą się dłonie (wjeżdżamy wskaźnikiem w boczne odgałęzienie z symbolem pocących się dłoni)
• czujesz pustkę w głowie i nie możesz się skupić (symbol znak zapytania-wykrzyknik)

Kiedy wskaźnik znajduje się na szczycie „górki”, wyjaśniamy:

Kiedy lęk urośnie bardzo duży, czujesz się bardzo źle, myślisz BOJĘ SIĘ, to się nigdy nie skończy.

ALE TO NIE JEST PRAWDA, lęk próbuje Cię oszukać.

Lęk, nawet jak jest duży i nieprzyjemny, nie zrobi Ci krzywdy.

Możesz go przechytrzyć, przeczekać go, powalczyć z nim, zmniejszyć,

a trening uczyni z Ciebie mistrza w pokonywaniu strachu.

Zapamiętaj – lęk zawsze maleje (przesuwamy wskaźnik na dół).

Jeśli użyjesz na niego jakiegoś sposobu, zmaleje szybciej (omawiamy z dziećmi sposoby na radzenie sobie z napięciem). Jakie to sposoby?

Pomysły na ćwiczenia obniżające poziom lęku u najmłodszych.

BALONIK – zamknij na chwilę oczy, weź głęboki wdech, przytrzymaj i powoli wypuść powietrze, wyobraź sobie, że lęk wylatuje z ciebie, jak powietrze z balonika.

SKAKANIE NA JEDNEJ NODZE – podskocz 5 razy na jednej nodze i zrób śmieszną minę.

CHMURA – pomyśl „to tylko lęk, zaraz zmaleje, jest jak chmura, którą przegoni wiatr, albo jak bańka mydlana, która zaraz pęknie”.

CUKIEREK – possij cukierka lub lizaka.

Na koniec przypominamy:

Zobacz, lęk zawsze maleje, serce się uspokaja (wjeżdżamy wskaźnikiem w odgałęzienie z symbolem serduszka uśmiechniętego), oddychasz spokojnie (wjeżdżamy w odgałęzienie z symbolem balonika uśmiechniętego).

Możemy poprosić dzieci by narysowały swój lęk, kiedy jest duży oraz jak wygląda, gdy stanie się mały.

Opracowała:

mgr Agnieszka Wrzesiak

psycholog kliniczny, terapeuta rodzinny