Kwestionariusz do badania artykulacji jest jednym z podstawowych narzędzi, które logopedzi wykorzystują zarówno podczas badań przesiewowych, jak i pełnej diagnozy u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Dzięki specjalnie przygotowanemu materiałowi językowemu, logopeda może ocenić artykulację poszczególnych głosek w różnych kontekstach.
Do podstawowych zadań logopedy należy:
• diagnozowanie logopedyczne w celu ustalenia poziomu rozwoju mowy uczniów;
• prowadzenie zajęć logopedycznych oraz porad i konsultacji dla uczniów i rodziców w zakresie stymulacji rozwoju mowy uczniów i eliminowania jej zaburzeń;
• podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej we współpracy z rodzicami uczniów;
• wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
W przedszkolach i szkołach logopeda często zaczyna od badania przesiewowego, a następnie w sytuacji dostrzeżenia nieprawidłowości, pogłębia diagnozę. Specjalista ocenia, budowę i sprawność aparatu mowy (w tym wybrane funkcje prymarne jak oddychanie czy połykanie), podstawowe funkcje słuchowe, artykulację oraz poziom rozwoju mowy biernej i czynnej.
Artykulacja fonet. ruchy narządów mowy podczas wymawiania głoski i samo wymawianie głoski.
Narzędziem, które diagnosta może wykorzystać podczas oceny artykulacji jest kwestionariusz. Przykładem takiej pomocy jest Kwestionariusz do badania artykulacji wydany przez Moje Bambino.
Pozwala on szczegółowo ocenić wymowę dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym. Można z niego korzystać w sytuacji przeprowadzania badań przesiewowych oraz podczas przeprowadzania pełnej diagnozy logopedycznej.
Kwestionariusz zawiera odpowiednio przygotowany materiał językowy składający się z wyrazów pozwalających na ocenę artykulacji poszczególnych głosek w izolacji, w sylabach, wyrazach w każdej pozycji (nagłosie, śródgłosie i wygłosie), zwrotach, zdaniach oraz mowie swobodnej.
Badanie realizacji głosek języka polskiego odbywa się w oparciu o ilustracje znajdujące się na 30 tekturowych kartach formatu A4. Na rewersie karty umieszczono podpisy, ułatwiające logopedzie identyfikację obrazków. Pierwsza karta to samogłoski. Każda kolejna karta poświęcona jest jednej głosce języka polskiego.
JAK KORZYSTAĆ Z KWESTIONARIUSZA?
Badanie możemy zacząć od poproszenia dziecka, aby opowiedziało CO DZIEJE SIĘ NA OBRAZKU?
Do tego celu możemy wykorzystać ilustrację znajdującą się na początku kwestionariusza, która zawiera obrazki użyte na jego pojedynczych kartach. Jest to okazja do nawiązania pierwszego kontaktu i ośmielenia dziecka oraz wstępnej oceny sposobu realizacji głosek.
Następnie przechodzimy do pierwszej karty z samogłoskami i prosimy o nazwanie desygnatów znajdujących się̨ na obrazku.
! desygnat – każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy lub ściślej, każda rzecz oznaczana przez dany znak, wyraz, wyrażenie lub pojęcie.
Jeśli podczas swobodnej rozmowy jesteśmy już w stanie wstępnie ocenić, z którymi głoskami dziecko sobie nie radzi możemy od razu przejść do z interesujących nas kart. Najlepiej jednak przejść przez cały kwestionariusz.
W przypadku badania przesiewowego dziecko nazywa ilustracje zaznaczone czerwoną ramką. W razie wątpliwości co do sposobu realizacji danego dźwięku, możemy poszerzyć́ badanie, prosząc o nazwanie pozostałych ilustracji.
Podczas pracy z pojedynczą kartą zaczynamy od nazywania ilustracji. W zależności od tego jak poradziło sobie dziecko, przechodzimy do dalszego badania. Jeżeli artykulacja danej głoski na poziomie wyrazu jest prawidłowa, przechodzimy do prób trudniejszych, czyli powtarzania zwrotów, a następnie zdań́. Natomiast jeśli dziecko na poziomie wyrazu realizuje głoskę̨ nieprawidłowo, przechodzimy do sprawdzenia jej artykulacji na poziomie sylaby, a następnie oceniamy jakość́ głoski w izolacji.
Załączona do kwestionariusza karta zapisu wyników pozwala nam zapisać́ informacje, dotyczące szczegółów w zakresie realizacji danej głoski, tzn. na jakim poziomie jest ona realizowana prawidłowo (w izolacji, w sylabach, wyrazie, zwrotach, zdaniach, mowie swobodnej), jakiego rodzaju zniekształcenia występują̨ w realizacji danej głoski (elizje, substytucje, deformacje) oraz czy dziecko radzi sobie z prawidłową artykulacją głoski w każdej pozycji (nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów). Odpowiedni zapis w karcie pozwala również wstępnie zaplanować́ dalszą pracę terapeutyczną z dzieckiem.
Uwaga! Jeżeli dziecko przedstawiony na rysunku desygnat nazywa inaczej niż tego oczekujemy, staramy się̨ poprzez pytania naprowadzić́ je na poprawną odpowiedź, ewentualnie podajemy nazwę̨ i prosimy o jej powtórzenie.
Opracowała
dr n. med. i n. o zdr. MARZENA WALKOWIAK neurologopeda, diagnosta funkcji słuchowych, terapeuta integracji sensorycznej