Program „ZABAWY Z GŁOSKAMI”,

a najczęstsze wady wymowy u dzieci.

Umiejętność poprawnego mówienia, szczególnie w dzisiejszych czasach odgrywa istotną rolę. Nieprawidłowa artykulacja zwraca uwagę otoczenia, powoduje nieadekwatną ocenę osoby i jej możliwości; jest przyczyną złośliwych zachowań ze strony rówieśników i często bywa podłożem niepowodzeń szkolnych, które pogłębiają się wraz z kolejnymi etapami nauki.

SPIS TREŚCI:

• • • • Prawidłowy rozwój mowy – etapy
      • Charakterystyka pierwszych problemów z wymową
      • Skuteczna terapia wad artykulacyjnych

Prawidłowy rozwój mowy – etapy

Pierwsze sześć lat życia dziecka to okres bardzo intensywnego rozwoju psychomotorycznego. To także czas szybkich zmian jakie dokonują się w mowie dziecka. Maluch stopniowo wzbogaca swój słownik, umiejętności syntaktyczne i realizacyjne. Początkowo jego mowa może być zrozumiała tylko dla osób z najbliższego otoczenia, lecz stopniowo, wraz z rozwojem możliwości artykulacyjnych, tj. sprawności czuciowo–motorycznych narządów artykulacyjnych, wzbogaceniem systemu fonetyczno–fonologicznego i wzrostem liczby wykonywanych prób nazywania, zaczyna prawidłowo wypowiadać coraz więcej dźwięków.

Oczywiście zdarzają się sytuacje, gdy rozwój artykulacji [wybrzmiewania poszczególnych głosek] przebiega nieprawidłowo. W ocenie takich trudności należy wziąć pod uwagę fakt, że niektóre nieprawidłowości, np. substytucje [zamiana głosek] w zakresie trzech szeregów ś, ź, c, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż oraz r – l spotykamy w trakcie prawidłowo przebiegającego rozwoju mowy.

Czego oczekujemy? Jaka powinna być kolejność pojawiania się głosek?

Charakterystyka pierwszych problemów

z wymową

Do najczęściej spotykanych wad artykulacyjnych należą:

• mowa bezdźwięczna – gdy dziecko głoski dźwięczne np. [g, w, z] –wymawia bezdźwięcznie, czyli bez drgań strun głosowych i w efekcie słyszymy np. [k, f, z].
• nieprawidłowe artykulacje głosek należących do tzw. trzech szeregów: szeregu ciszącego [głoski ś/si, ź/zi, ć/ci, dź/dzi]; syczącego [głoski s, z, c, dz], szeregu szumiącego [głoski sz,rz/ż, cz, dż] i  głoski [r].

Te nieprawidłowe realizacje mogą mieć formę:

– elizji – czyli głoska nie pojawia się w wypowiadanym słowie [zupa – upa],

– substytucji/zamiany na inną głoskę np. fizjologicznie wcześniejszą np. sz-s [szafa – safa], [robot – jobot, lobot]

– deformacji, sposób realizacji głoski nie mieści się w normach językowych:

• może to być realizacja międzyzębowa – język wysuwa się między zęby podczas wymawiania dźwięku,
• wymowa boczna- podczas wymawiania dźwięku język skręca w bok
• połączenie w/w, czyli realizacja międzyzębowo boczna

Rodzice zaniepokojeni jakością mowy swojego dziecka często pierwsze kroki kierują do lekarza. Lekarska ocena fizycznego stanu dziecka może nie budzić żadnych zastrzeżeń, więc rodzice dowiadują się, że nie ma powodu do niepokoju i należy cierpliwie czekać. Tymczasem dziecko powinno jak najwcześniej trafić do logopedy, który pomoże ocenić poziom rozwoju artykulacji i w razie potrzeby wprowadzi odpowiednią interwencję terapeutyczną.

DLATEGO TAK WAŻNE JEST, ABY JUŻ JAK NAJMŁODSZE DZIECI KORZYSTAŁY Z KONSULTACJI LOGOPEDYCZNEJ, GDYŻ IM WCZEŚNIEJ ZOSTANĄ ZAUWAŻONE NIEPRAWIDŁOWOŚCI TYM ŁATWIEJ BĘDZIE POMÓC.

Skuteczna terapia wad artykulacyjnych

Terapia wad wymowy wymaga przestrzegania pewnych zasad i odpowiedniej kolejności postępowania. Zaczynamy od usprawnienia narządów artykulacyjnych, pracujemy nad poprawą ich motoryki i czucia [ułożenia języka/warg] i „czucia” ruchu, jaki język/wargi wykonują podczas przemieszczania się w jamie ustnej. Prezentujemy układ narządów artykulacyjnych danej głoski, czyli, odpowiednie położenie języka, kształt warg. Wywołujemy głoskę w izolacji.

Dalej praca nad każdą głoską oparta jest na podobnym schemacie. Rozpoczynamy od realizacji głoski w sylabie, potem w wyrazie, zwrotach dwuwyrazowych i na końcu ćwiczymy zdania i mowę spontaniczną. Nieco inaczej wygląda to w przypadku głoski „r”. Tu zaczynamy od ćwiczeń przygotowujących narządy artykulacyjne do realizacji tej głoski, a następnie ćwiczymy jej artykulację w wyrazach, w których występuje ona po kolejnych spółgłoskach.

W tych dalszych etapach pracy nad głoską [gdy głoska już jest wywołana] 

Program „ZABAWY Z GŁOSKAMI” w ciekawy sposób urozmaica bardzo często żmudną pracę nad prawidłową artykulacją, jaką muszą wykonać dzieci. Zachowuje zasadę stopniowania trudności. Daje dziecku możliwość poprawy wymowy oraz wzbogacenia słownictwa.

Jest to multimedialna pomoc wspierająca dzieci w codziennych ćwiczeniach nad prawidłową artykulacją.

Opracowanych zostało tu 13 głosek: ś/si, ć/ci, ź/zi, dź/dzi, s, z, c, dz, sz, ż/rz, cz, dż, r. Zgodnie z chronologią pojawiania się poszczególnych głosek w mowie dziecka mamy tutaj cztery zestawy:

• około 3. roku życia dziecka powinny pojawić się głoski: ś/si, ć/ci, ź/zi, dź/dzi;
• około 4. roku życia dziecka powinny pojawić się głoski: s, z, c, dz;
• około 5. roku życia dziecka powinny pojawić się głoski: sz, ż/rz, cz, dż;
• około 6. roku życia dziecka powinna pojawić się głoska: r

JAK WYGLĄDAJĄ ĆWICZENIA?

Dziecko zaczyna ćwiczenia od pracy nad utrwaleniem prawidłowej realizacji głoski w sylabie. Powtarza głoskę w sylabach otwartych [np. sza], zamkniętych [np. asz] i między samogłoskami [np. asza].

Potem przechodzi do utrwalania wymowy głoski w wyrazach. Najpierw w nagłosie wyrazów [czyli na początku, np. szafa], w śródgłosie [czyli w środku słowa, np. koszula] i w wygłosie [czyli na końcu słowa, np. kosz]. Jest to jednocześnie ćwiczenie wzbogacające słownik dziecka.

Kolejnym etapem jest wypowiadanie zwrotów. Zadaniem dziecka jest posłuchać i powtórzyć lub przeczytać zwrot, a następnie spośród kilku wybrać obrazki pasujące do tego, co usłyszało lub przeczytało.

Po pracy nad zwrotami przechodzimy do zdań. Tu zadaniem dziecka jest przeczytać zdanie, uzupełniając je nazwami obrazków, zawierającymi ćwiczoną głoskę. W przypadku dzieci, które nie potrafią jeszcze czytać, wyrazy czyta osoba dorosła, dziecko uzupełnia zdanie nazywając obrazek. Po każdej próbie można kliknąć na głośniczek i wysłuchać zdania.

Urozmaiceniem programu jest zabawa MEMO znajdująca się na końcu zestawu ćwiczeń dla każdej głoski.

Ćwiczenia można wykonywać wielokrotnie.

Autor:dr n. o. zdr. Marzena Walkowiak neurologopeda diagnosta zaburzeń przetwarzania słuchowego