DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH DLA UCZNIÓW Z DEPRESJĄ.

SPIS TREŚCI:

• W oparciu o co nauczyciele mogą dostosowywać wymagania edukacyjne wobec uczniów ze zdiagnozowana depresją?
• Na czym powinno polegać dostosowanie wymagań edukacyjnych w stosunku do ucznia z depresją?
• Czy nastolatkowi z depresją można stawiać oceny?
• Jak dostosowywać wymagania do możliwości ucznia z rozpoznaną depresją?
• Czy może się zdarzyć, że chory na depresję uczeń „wykorzysta” chorobę do zwolnienia z obowiązków?

W oparciu o co nauczyciele mogą dostosowywać wymagania edukacyjne wobec uczniów ze zdiagnozowana depresją?

Ucznia z depresją należy traktować jako ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Należy zatem dostosowywać sposób nauczania i oceniania do jego możliwości, wynikających ze stanu zdrowia, co zostało uregulowane w prawie oświatowym. Podstawę prawną odnajdujemy w Ustawie o systemie oświaty,  Ustawie Prawo oświatowe oraz Rozporządzeniu MEN w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych.

Na czym powinno polegać dostosowanie wymagań edukacyjnych w stosunku do ucznia  z depresją?

Nastolatek z depresją ma prawo mieć obniżone wymagania, do czasu wyzdrowienia być zwolnionym z pewnych obowiązków. Dostosowanie wymagań najogólniej polega na ich zredukowaniu do poziomu, z jakim uczeń, wracający do szkoły po ciężkiej chorobie i mający zaległości lub chodzący do szkoły w trakcie choroby, będzie sobie w stanie poradzić. Im więcej objawów depresji, tym bliżej minimum programowego powinny się znajdować oczekiwania.

Poziom obniżenia wymagań zależy od nasilenia choroby i cech indywidualnych dziecka.

Szczególnej uwagi wymaga sytuacja powrotu przez dziecko do szkoły po długiej nieobecności (np. hospitalizacji). Jest to trudny moment, ponieważ uczeń jest zwykle stawiany przed koniecznością podjęcia intensywnej nauki od razu po powrocie, zwykle musi w krótkim czasie nadrobić dużą ilość materiału, ma mało ocen. Są to zadania nie realne do osiągnięcia dla osoby w okresie rekonwalescencji.

Nastolatek może byś w stanie realizować pewne zadania edukacyjne, a niektórych nie będzie w stanie wykonywać tak, jak przed chorobą. Ustalenie tego nie leży bezpośrednio po stronie nauczyciela, a jest zadaniem terapeuty i nastolatka. Dziecko wspólnie z terapeutą powinno uzgodnić, co stanowi minimum, które przez otoczenie będzie wymagane, a co okresowo można „odpuścić”. Ustalenia powinny zostać zapisane oraz omówione z nastolatkiem i jego rodzicami, a następnie przekazane do szkoły. Najczęściej jest to osiągane poprzez skonstruowanie opinii psychologicznej.

Czy nastolatkowi z depresją można stawiać oceny?

Oceny mogą być wystawiane, ale powinny być dostosowane do możliwości ucznia  i uwzględniać nie tylko efekty pracy, ale i wkładany wysiłek. Sprawdzają się oceny opisowe, w których nauczyciel wskazuje uczniowi nie tylko na błędy, ale i na to, co zrobił poprawnie, na czym może bazować w przyszłości. Można również wystawiać dwie oceny za daną pracę – ocenę za wiedzę (niższą) i drugą (wyższą) za wysiłek.

Mało przydatne jest wystawianie zawyżonych ocen, by zadziałały „terapeutycznie”, ponieważ uczeń i tak wie, na ile umie dany temat i może poczuć się źle z tym, że jest oceniany inaczej niż klasa. Lepiej zaproponować uczniowi zadania, za które może otrzymać trójkę lub czwórkę, niż zadania których nie wykona.

Dobrze jest również zapewnić możliwość poprawy negatywnej oceny (bez wpisywania tej negatywnej do dziennika), ale jednocześnie unikać wielokrotnego poprawiania jednej partii materiału.

Jak dostosowywać wymagania do możliwości ucznia z rozpoznaną depresją?

Jeżeli u nastolatka w wyniku diagnozy psychologicznej i/lub psychiatrycznej stwierdzono depresję, zaburzenia lękowe, dolegliwości psychosomatyczne, to należy przyjąć, że nie jest on w stanie jak dawniej funkcjonować w roli ucznia.

Dostosowywania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia jest wówczas niezbędne i wspiera proces wychodzenia z choroby. Oczywiście dostosowaniu muszą towarzyszyć oddziaływania terapeutyczne (mające na celu pracę nad emocjami, poprawę umiejętności komunikowania swoich potrzeb, wzmacnianie poczucia własnej wartości, modyfikację treści stosowanych zniekształceń poznawczych oraz aktywizację behawioralną).

Dostosowanie powinno polegać przede wszystkim na uwzględnieniu trudności ucznia oraz jego zmiennego samopoczucia w organizowaniu nauki podczas pobytu w szkole. Można to osiągnąć poprzez:

• wydłużenie czasu na wykonywanie zadań sprawiających trudność, dzielenie pracy na etapy, zmniejszanie ilości materiału zadawanego do pracy samodzielnej, szczególnie w domu,
• wyrażenie zgody na częstsze zgłaszanie nieprzygotowania do lekcji, przy jednoczesnym ustalaniu terminu zaliczenia,
• nie obciążanie w okresach sygnalizowanego pogorszenia się nastroju dodatkowymi klasówkami, kartkówkami,
• unikanie niezapowiedzianych kartkówek, nagłego „wyrywania do odpowiedzi”, w miarę możliwości uprzedzenie ucznia na przerwie lub na początku lekcji, że będzie o coś zapytany (umożliwi mu to przypomnienie wiadomości, skoncentrowanie się, a także opanowanie napięcia emocjonalnego, często blokującego wypowiedź),
• umożliwienie przesuwania terminu sprawdzianów, odpowiedzi ustnych lub umożliwienie zaliczenia z informacją, że jeśli ocena będzie negatywna, to nie zostanie wpisana do dziennika, a może być poprawiona,
• pomoc w nadrabianiu ewentualnych zaległości programowych, poprawianiu negatywnych ocen.

Istotne jest również wprowadzenie pewnych zmian w sytuacjach oceniania i sprawdzania wiedzy. Podczas odpowiedzi ustnych – wydłużenie czasu na zastanowienie się i udzielenie odpowiedzi, unikanie ponaglania, stosowanie pytań naprowadzających, wyrażanie zgody na odpowiedzi bez obecności klasy (na przerwie, po zakończeniu lekcji).

Podczas sprawdzianów pisemnych – zwiększenie limitów czasowych na wykonanie zadań lub zmniejszenie ilości zadań do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie. Sprawdza się także umożliwienie pisania sprawdzianów, kartkówek w odpowiednich warunkach, raczej na pierwszych godzinach lekcyjnych, przy ograniczenie bodźców rozpraszających (np. zaplecze pracowni). Niekiedy łatwiejsze są sprawdziany w postaci  testów wyboru, zdań niedokończonych, tekstów z lukami.

U niektórych uczniów konieczne może się okazać ograniczenie do minimum zakresu materiału do opanowania, zmniejszanie stopnia trudności zadań oraz zapewnienie na pewien czas możliwości pracy tylko z nauczycielem (lub w małej grupie uczniów).

Kolejny ważny obszar dostosowań to wsparcie sfery społeczno-emocjonalnej i motywacyjnej.

Bardzo istotny jest częstszy indywidualny kontakt uczenia z nauczycielami, psychologiem lub pedagogiem szkolnym, wykazywanie zainteresowania jego sprawami, parafrazowanie wypowiedzi, by czuł się zrozumiany.

Po uzyskaniu diagnozy należy opracować wspólnie z uczniem i jego rodzicami schemat postępowania w chwilach, gdy nastolatek czuje się niespokojny, ma poczucie natłoku myśli. Dobrze jest wskazać osobę, która może służyć pomocą i wsparciem, do której może się zgłosić podczas pobytu w szkole. Sprawdza się wyrażenie zgody na krótką przerwę w pracy na lekcji (posiedzenie z zamkniętymi oczami, napicie się wody) lub krótkie wyjście z klasy, gdy uczeń gorzej się czuje (po wcześniejszym ustaleniu sposobu sygnalizowania przez niego takiej potrzeby).

W sytuacjach subiektywnie trudnych np. kontrolujących wiedzę pomocne okazuje się także danie na początku zajęć czasu na „uspokojenie się”, werbalne dodawanie otuchy i wiary we własne możliwości.

Dla wielu uczniów ważne jest stwarzanie możliwości odpoczynku od otaczających bodźców – wskazanie miejsca,  w którym może zastosować poznane techniki wizualizacyjne i ćwiczenia oddechowe pomagające redukować stres (wybrany mały gabinet dający możliwość wyciszenia np. gabinet pedagoga szkolnego, pielęgniarki szkolnej, biblioteka).

Aby pracować nad wzmacnianiem poczucia własnej wartości oraz motywacji do pokonywania trudności należy stwarzać nastolatkom sytuacje umożliwiające osiąganie sukcesów, bazować  w pracy na ich mocnych stronach, doceniać nie tylko za efekt, ale i za wysiłek wkładany  w pracę. Bardzo ważne, by unikać porównywania do innych osób, przypominać, że każdy popełnia błędy oraz że nie wpływają one na całościową ocenę umiejętności.

Aby przeciwdziałać nadmiernemu perfekcjonizmowi powinniśmy przypominać uczniom, że  oceny nie są miarą ich wartości, że popełnianie błędów jest częścią nauki oraz że człowiek nie musi być najlepszy we wszystkim.

Ostatni obszar ważny w ramach dostosowania wymagań do możliwości uczniów z depresją to  wspieranie w kształtowaniu prawidłowych relacji rówieśniczych. Bardzo istotne jest, by w toku pracy wychowawczej z klasą dbać o integrowanie ucznia z całą klasą, stwarzać mu okazję do udziału w zajęciach zespołowych, doświadczania możliwości współpracowania z innymi.

Konieczne jest przypominanie, że nawiązywanie relacji z innymi niesie za sobą ryzyko niepowodzenia,  krytyki, ale takie sytuacje zdarzają się wszystkim.

Po stronie nauczycieli znajduje się również kontrolowanie ewentualnych negatywnych reakcji klasy, organizowanie zajęć, które przybliżą tematykę depresji i pomogą lepiej zrozumieć zachowania innych. W żadnym wypadku nie wolno jednak zwracać uwagi, komentować trudności konkretnego chorego ucznia na forum klasy.

Czy może się zdarzyć, że chory na depresję uczeń „wykorzysta” chorobę do zwolnienia

z obowiązków?

Istnieje możliwość, że uczeń depresyjny będzie uczył się mniej, traktował chorobę jako wymówkę lub usprawiedliwienie. Jest to zwykle przejściowe, wynika z przeciążenia – każdy  z nas czasami wykorzystuje trochę chorowanie, żeby zapewnić sobie więcej spokoju i opieki.

Warto wówczas zastanowić się dlaczego tak się dzieje, omówić z nastolatkiem lub przekazać obserwację do terapeuty.

Warto również pamiętać, że uczeń z depresją nie chodzący do szkoły w pełnym wymiarze godzin nie musi siedzieć w domu. Może się zdarzyć, że nauczyciele spotkają go w kinie, w parku, na siłowni – nie świadczy to o symulowaniu choroby, a wynika z tego, że wychodzenie z domu, spotkania z rówieśnikami i wysiłek fizyczny są ważnymi formami aktywizowania.

Szkoła powinna być poinformowana o chorobie ucznia – rodzic nie musi podawać nauczycielom wszystkich danych medycznych, ale powinien wyjaśnić, że dziecko ma problem, jest pod opieką specjalistów, wymaga leczenia itp. Taka wiedza jest nauczycielom potrzebna, by mogli zapewnić uczniowi wsparcie i lepsze warunki do nauki oraz terapii, ale też mieć większą uważność na jego stan emocjonalnym podczas pobytu w szkole. Świadomość, że uczeń, czy uczennica chorują na depresję pozwala unikać sytuacji, w której dziecko ponosi negatywne konsekwencje występowania objawów.

Nauczyciele, którzy rozumieją chorobę mogą stawić racjonalne wymagania edukacyjne, adekwatne do możliwości ucznia, a to zmniejsza ryzyko nasilania się choroby i przyśpiesza zdrowienie.

Opracowała:

Agnieszka Wrzesiak –  psycholog kliniczny