Dla człowieka słuch jest drogą poznawania świata. Jest jednym z warunków koniecznych do rozwoju mowy dźwiękowej oraz podstawą porozumiewania się między ludźmi. Wszelkie niedobory w odbiorze dźwięków występujące u dziecka, szczególnie w okresie kształtowania się mowy i języka powodują opóźnienia tego procesu, często zupełnie go zaburzając. Ma to swoje reperkusje we wszystkich sferach życia, a szczególnie w zakresie edukacji i zachowaniach społecznych.

SPIS TREŚCI:

1. Różnica między słyszeniem a słuchaniem
2. Rodzaje słuchu
3. Funkcje słuchowe
4. A od kiedy słyszymy?
5. Karta pracy

Różnica między słyszeniem a słuchaniem

Słyszenie dźwięków to nie to samo, co aktywne słuchanie. Słyszymy – odbieramy dźwięki, dzięki narządowi, jakim jest ucho. Recepcja dźwięków polega na dostrzeżeniu działania bodźca lub tego, że bodziec przestał działać – to właśnie jest słyszenie. W rzeczywistości jednak to mózg rozpoznaje rodzaj dźwięku i odpowiednio go interpretuje.

Świat dźwięków to źródło do zdobywania informacji o świecie. Istnieją różne kategorie dźwięków, które pełnią rolę sygnałów:

• dźwięki świata zewnętrznego [zwierząt, ludzi (płacz, śmiech, krzyk), dźwięki naturalne, dźwięki różnych urządzeń]
• dźwięki muzyczne
• dźwięki mowy

Rodzaje słuchu

Mamy również różne rodzaje słuchu. Jednym z nich jest SŁUCH FIZJOLOGICZNY – (FIZYCZNY), czyli zdolność do odbioru zjawisk akustycznych, zauważania fal dźwiękowych o częstotliwości 16 – 50000 drgań na sek. (częstotliwość drgań dla mowy 100 – 8000 drgań na sek.). Jeśli, z różnych przyczyn, pojawi się obniżenie słyszalności w pewnych zakresach częstotliwościowych, spowoduje to niedokładność odbioru konkretnych dźwięków mowy (np. gorsza słyszalność częstotliwości powyżej 4000 drgań na sek. – trudności w różnicowaniu s:sz; z:ż:ź; c:cz:ć). Nieprawidłowy słuch fizjologiczny jest przyczyną niedosłuchu, głuchoty.

Innym rodzajem słuchu jest SŁUCH MUZYCZNY. Jest on właściwością złożoną, w której można wyróżnić kilka odrębnych, nie zawsze zależnych od siebie jakości: słuch wysokościowy (melodyczny), harmoniczny (analityczny), rytmiczny, tembrowy (barwowy), dynamiczny. Słuch wysokościowy, czyli zdolność do rozróżniania wysokości dźwięków, może być relatywny (względny) lub absolutny. Posiadanie słuchu relatywnego pozwala na określenie wysokości dźwięku na podstawie rozpoznania interwału dzielącego go od dźwięku wzorcowego. Słuch absolutny rejestruje bezwzględną wysokość każdego dźwięku. Ten rodzaj słuchu ma około 5% ludzi. Jest on prawdopodobnie zdolnością wrodzoną i ujawnia się we wczesnym dzieciństwie.

Słuch fizjologiczny jest podstawą odbioru dźwięków, ale samo spostrzeganie bodźców akustycznych nie jest wystarczające do pełnego odbioru i nadawania mowy. Wraz z wiekiem mały człowiek coraz bardziej rozwija zdolność rozróżniania
i wyodrębniania z ciągu fonicznego dźwięków mowy. Uczy się identyfikować, rozpoznawać, kiedy co najmniej dwa wrażenia akustyczne są różne, a kiedy nie. Aby ten proces przebiegał prawidłowo i nie zaburzał rozwoju dziecka, powinien prawidłowo funkcjonować SŁUCH FONEMATYCZNY (fonologiczny). Umiejętność ta wymaga wcześniejszego utrwalenia śladów (wzorców słuchowych) głosek w tylnej części górnego zawoju skroniowego w okolicy skroniowej lewej półkuli mózgu. Zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych głosek, co przejawia się trudnościami w odróżnianiu wyrazów podobnych brzmieniowo, np. kasa – kasza i może być przyczyną zaburzeń artykulacyjnych
i trudności w nauce czytania i pisania. Aby mowa mogła się u dziecka prawidłowo rozwijać, musi ono także umieć odróżniać dźwięki stanowiące tę samą klasę głosek, jest to zdolność odróżniania realizacji stanowiących określony fonem, np. s i s międzyzębowe, za co odpowiada SŁUCH FONETYCZNY. 

Funkcje słuchowe

Mowa to słowa, wypowiedzi, którym nadajemy odpowiednie brzmienie poprzez stosowanie akcentu, melodii i rytmu. Za różnicowanie tych elementów prozodycznych odpowiedzialny jest SŁUCH PROZODYCZNY. Jeśli z jakichś przyczyn nie funkcjonuje on prawidłowo, możemy mieć trudności ze zrozumieniem emocji, intencji rozmówcy, a nasza mowa jest monotonna i pozbawiona wyrazu.

Do prawidłowego rozwoju mowy, szczególnie wymowy konieczna jest dobrze funkcjonująca KONTROLA SŁUCHOWA WYPOWIEDZI, czyli percepcja słuchowa własnych wypowiedzi. Wymaga ona jednoczesnego zaangażowania struktur odpowiedzialnych za percepcję słuchową oraz praksję oralną: kinezję i kinestezję. Dziecku zazwyczaj najwięcej energii pochłania czynność mówienia, stąd kontrola słuchowa może być niewystarczająca i dziecko mimo tego, że zapytane” „Czy dobrze powiedziałam „safa”?” –  potrafi zauważyć błędną artykulację, to samo, w mowie potocznej, popełnia błędy artykulacyjne.

To nie wszystko!

Kolejną niezbędną funkcją słuchową jest UMIEJĘTNOŚĆ ANALIZY I SYNTEZY GŁOSKOWEJ/ SYLABOWEJ, czyli świadome wyróżnianie głosek/sylab
w wypowiedzi z zachowaniem kolejności i łączenia głosek/sylab w całość brzmieniową. Aby z wypowiadanych w odpowiedniej kolejności pojedynczych dźwięków powstawało słowo, czy całe zdanie potrzebna jest dobrze funkcjonująca PAMIĘĆ SŁUCHOWA, która umożliwia przywoływanie wyobrażeń dźwięków mowy. To dzięki niej przechowujemy wzorce słuchowe wyrazów, czyli pamiętamy ich długość (liczbę głosek, sylab w wyrazie) i kolejność. Jest to także zdolność zatrzymywania w pamięci ciągu wyrazów połączonych związkami logiczno – gramatycznymi. Jest istotna zarówno dla nadawania, jak i odbioru mowy.

Zapamiętanym słowom nadajemy znaczenie. Odpowiada za to SEMANTYZACJA DŹWIĘKÓW MOWY, czyli umiejętnością kojarzenia dźwięków mowy i ich znaczenia. W efekcie mamy do czynienia przede wszystkim z łączeniem wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami, przypisywanie znaczeń wypowiedziom, a co za tym idzie z powstawaniem odmiennych reakcji na bodźce.

A OD KIEDY SŁYSZYMY?

Narząd słuchu płodu jest ukształtowany i zaczyna funkcjonować, począwszy od 23 tygodnia ciąży. Z początku powłoki brzuszne i wody płodowe znacznie tłumią docierające bodźce dźwiękowe. To dobrze, ponieważ mózg, a więc i centralne drogi słuchowe dojrzewają znacznie później, wraz z nimi również mechanizmy ochronne ucha. Dziecko już w łonie matki wykazuje niepokój związany z nadmiernym hałasem.

Po urodzeniu, im młodsze i mniejsze dziecko, tym większa jego wrażliwość na zbyt głośne dźwięki, a z kolei słabsza naturalna obrona przed hałasem. Noworodek, a tym bardziej wcześniak, pomimo prawidłowego słuchu, reaguje jedynie na bardzo głośne dźwięki. Z czasem reakcje na głos osoby bliskiej, wołanie, dźwięki otoczenia są coraz szybsze i wyraźniejsze. Jednakże dopiero u 2-letniego dziecka próg reakcji na dźwięki odpowiada rzeczywistemu progowi słyszenia. Rozwój reakcji na dźwięki postępuje równolegle z rozwojem ruchowym dziecka i rozwojem mowy. Jest to związane z odpowiednim kształtowaniem się centralnego układu nerwowego pod wpływem docierających bodźców słuchowych.

W codziennym życiu nie zastanawiamy się, ile różnych skomplikowanych procesów musi zajść w naszym uchu i mózgu, abyśmy mogli słyszeć. Zaczynamy się nad tym zastanawiać najczęściej wtedy, gdy pojawiają się jakieś trudności rozwojowe. Ważne jest, aby mieć świadomość faktu, że problemy ze słuchem to nie tylko obniżony próg słyszenia – niedosłuch, ale także wiele innych złożonych procesów, które często mimo normatywnego słuchu fizjologicznego mogą rozwijać nieprawidłowo.

Karta pracy

Pobierz kartę pracy:

POBIERZ

opr. dr n. o zdr. Marzena Walkowiak

neurologopeda

diagnosta zaburzeń przetwarzania słuchowego

Pomoce dydaktyczne wspierające rozwój słuchu:

• Posłuchaj/zobacz, zapamiętaj, ułóż – Kod produktu: 199073
• Słuchaj z Bambikiem MED. – Kod produktu: 199257
• Zaburzenia procesów przetwarzania słuchowego u dzieci. APD – Kod produktu: 199286
• Akademia Bambika. Studio nagrań MED. – Kod produktu: 199162
• Onomatopeje – Kod produktu: 199028
• I kto to mówi? Skąd ten dźwięk? – Kod produktu: 199285
• Poznajemy dźwięki – Kod produktu: 199046