Sposoby umacniania motywacji i zwiększania chęci dziecka do nauki?
Coraz więcej uczniów, niezależnie od etapu nauczania, ma kłopoty z zapamiętaniem, co zostało zadane, ze zmobilizowaniem się do wysiłku, zorganizowaniem sobie pracy.
Zarówno rodzice, jak i nauczyciele, poszukują odpowiedzi na pytanie, co zrobić, by zwiększyć motywację dzieci do nauki, wyrobić nawyk samodzielnego odrabiania lekcji, zachęcić do poszerzania wiedzy.
Powyższe pytania nabrały znaczenia w ciągu ostatnich dwóch lat, podczas których dominującą formą stało się nauczanie zdalne, na które ani uczniowie, ani ich rodzice i nauczyciele nie byli przygotowani. Nauczanie zdalne wymaga dobrych zdolności organizacyjnych, samodyscypliny, właściwej umiejętności skupiania się, czyli wszystkiego tego, z czym nawet przed pandemią dzieci nie radziły sobie najlepiej.
Z psychologicznego punktu widzenia ważne jest nie tylko to, jak zwiększać motywację do nauki i jej efektywność, ale również – znalezienie podłoża obserwowanych u uczniów problemów.
Mechanizmy odpowiadające za kłopoty z nauką są złożone. Przyczyn należy poszukiwać zarówno poprzez diagnozę indywidualnych możliwości poznawczych dziecka oraz poznawanie jego relacji rodzinnych, jak i poprzez analizowanie całego systemu kształcenia,
Aby dziecko uczyło się chętnie, musi zostać spełnionych kilka warunków:
Ocena gotowości szkolnej
Dziecko, rozpoczynając naukę, powinno mieć zdiagnozowaną tzw. gotowość szkolną, czyli wykonane badanie pedagogiczne i psychologiczne, oceniające, czy będzie w stanie sprostać wymaganiom edukacyjnym, uczyć się bez nadmiernego wysiłku i stresu.
Oceniając dojrzałość dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego, psycholog i pedagog zwraca uwagę na poziom rozwoju fizycznego, ruchowego, poznawczego (funkcje wzrokowe, słuchowe, mowa, pamięć, skupianie uwagi), emocjonalno-społecznego oraz poziom opanowania wiadomości i umiejętności przewidzianych programem klasy zerowej.
Dojrzałość szkolna w znacznym stopniu decyduje o powodzeniu szkolnym przez następne kilkanaście lat nauki, wpływa na kształtowanie się samooceny. Dzieci, które rozpoczęły szkołę, nie będąc na to w pełni gotowe, w późniejszych klasach przejawiają słabszą motywację do nauki, obawiają się niepowodzeń, nie wierzą w swoje możliwości.
Ocena gotowości szkolnej pozwala również na wcześniejsze wykrycie trudności, które dotychczas mogły być niezdiagnozowane, np. zaburzeń przetwarzania słuchowego, nadpobudliwości, zaburzeń lękowych.
Szkoła – przyjazna i bez lęku
Szkoła nie może być miejscem, w którym dziecko odczuwa stałą frustrację, przewlekły stan napięcia emocjonalnego. Uczniowie, którzy się boją szkoły, martwią negatywnymi ocenami, obawiają reakcji nauczycieli, rówieśników, czy rodziców, którzy czują się słabsi od kolegów, nie lubią nauki i nie są do niej zmotywowani.
Uczucie silnego lęku, które pojawia się w sytuacjach dla dziecka subiektywnie trudnych, obawy przed oceną otoczenia, przewidywanie porażki lub jej negatywnych następstw zwykle działa na dzieci „paraliżująco”, wywołuje uczucie „pustki w głowie”, utrudnia wykonanie zadania, a każde niepowodzenie utwierdza je w poczuciu „nie dam rady, to po co się starać”.
„Ogarnij się” z programu Pomysł na wychowawczą
Dom – spokojny i wspierający
Dom i rodzina to miejsca, w którym dziecko ma czuć się bezpiecznie, otrzymywać wsparcie, akceptację, poczucie zrozumienia. Dość często za słabą motywacją do nauki kryją się problemy związane z sytuacją rodzinną. Dziecko próbuje wówczas zamanifestować swoim zachowaniem, że sobie z nią nie radzi.
Istotna jest zgodność stanowisk obojga rodziców, co do sposobów odrabiania lekcji (rodzice powinni wypracować podobne metody i zasady wspierania dziecka), utrzymywanie stałego kontaktu z nauczycielem, wzmacnianie autorytetu nauczyciela w oczach dziecka, brak negatywnych komentarzy dotyczących prac domowych
Dywan do relaksacji i odreagowania uczuć
Praca z emocjami
Dziecko musi mieć zapewnioną możliwość odreagowania swoich emocji, rozładowywania ich w bezpieczny i akceptowalny sposób, np. poprzez ruch, zabawę, ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacyjne, masaże.
Ćwiczenia wizualizacyjne (polegające na wyobrażaniu sobie określonych treści), są również świetną metodą pracy nad motywacją dziecka, mogą zwiększać poczucie pewności siebie, wiarę we własne możliwości.
Radzenie z porażkami
Dzieci od wczesnego wieku należy wspierać w opanowaniu umiejętność radzenia sobie z porażkami. Wsparcie nie powinno jednak polegać na nadmiernym ochranianiu
i pomaganiu. Nie może również być ograniczone jedynie do pocieszania.
Dobrze jest zachęcać dzieci do analizy przyczyn niepowodzenia, pomagać im w wyciąganiu wniosków na przyszłość, wskazywać nieprawidłowości i jednocześnie podkreślać osiągnięcia. Uświadamianie, że porażka jest naturalnym elementem życia, że każdy ma prawo popełniać błędy, dawanie swoim zachowaniem przykładu, jak radzić sobie z porażką, trenowanie umiejętność „przegrywania” (gry planszowe, zabawy wymagające rywalizacji) sprawia, że motywacja do podejmowania wyzwań wzrasta.
Pochwały
Dzieci potrzebują pochwał – dostrzeganie pozytywnych, pożądanych zachowań, sygnalizowanie, co nam się podobało, stanowi jedną z technik oddziaływań behawioralno – poznawczych i prowadzi do ich częstszego pojawiania się. Zapewnianie dzieciom odpowiedniej ilości wzmocnień poprawia motywację do nauki, zwiększa poczucie własnej wartości i daje poczucie sprawstwa.
Chwalenie jest metodą skuteczną, prostą, ale by przynosiło efekty, dorośli muszą pamiętać o kilku zasadach – dobra pochwała powinna być autentyczna, opisowa, pozbawiona krytyki, uwzględniać wysiłek dziecka, występować bezpośrednio (lub w niewielkim odstępie czasowym) od właściwego zachowania.
Skuteczne polecenia
Jeśli chcemy, by uczniowie wykonywali nasze polecenia, powinniśmy je wydawać w sposób skuteczny, w chwili, kiedy dziecko skupia na nas swoją uwagę. Dobre polecenie powinno być sformułowane w jednoznaczny, konkretny sposób, dostosowane do możliwości dziecka, pozbawione krytyki.
Wzór do naśladowania
Od rodziców i nauczycieli dziecko powinno się dowiedzieć, jak planować naukę, mądrze ją organizować, jak zapobiegać rozpraszaniu się, radzić ze stresem szkolnym.
Dzieci uczą się przez naśladownictwo i modelowanie, muszą mieć od kogo nauczyć się, jak efektywnie pracować oraz że nauka może być przyjemnością. Jeśli od dzieciństwa są nadmiernie wyręczane i ochraniane (lub przeciwnie – za bardzo obciążane), jeśli nie mają możliwości obserwowania pracy i pasji swoich rodziców, nie uczestniczą we wspólnych działaniach, nie mają okazji do nauczenia się planowania, ćwiczenia samodzielności, cieszenia się z sukcesów.
Techniki uczenia się
Dzieci muszą zostać nauczone różnych techniki uczenia się, a techniki te powinny być dobrane do ich indywidualnego stylu uczenia. Każdy ze stylów uczenia się – sposób, w jaki najlepiej zapamiętujemy nowe informacje lub uczymy się nowych umiejętności, wymaga metod, które wykorzystują mocne strony (inne techniki będą pomocne dla wzrokowca, a inne dla kinestetyka).
Własne zdanie
Dziecko ma potrzebę wyrażenia swojego zdania na temat tego, czego się uczy. Pomocne są rozmowy o tym, co myśli i czuje na temat szkoły, jak podchodzi do odrabiania zadań domowych. Istotne jest również okazywanie uważności, cierpliwości i akceptacji dla niepokojów, pytań, skarg dzieci. Dzięki takim rozmowom mamy szansę na budowanie właściwego stosunku do ocen szkolnych, uświadamianie, że uczymy się dla swojej wiedzy, nie dla ocen (oceny są ważne, ale nie należy przywiązywać do nich nadmiernej wagi).
Każdy z wyżej wymienionych warunków jest istotny, by dzieci miały stworzone optymalne warunki do nauki, by motywacja do wysiłku umysłowego rozwijała się w sposób, który zapewni im sukcesy szkolne. Bardziej szczegółowe omówienie każdego z tych warunków znajdziecie w kolejnych artykułach.
Autor: Agnieszka Wrzesiak – psycholog kliniczny
Centrum Psychologiczno-Logopedyczne Mavicus