Jakie zachowania dziecka mogą świadczyć o tym, że nie radzi sobie z adaptacją do trudnej sytuacji rodzinnej?

Reakcja dziecka na informację o rozstaniu rodziców może być bardzo różna i zwykle zmienia się wraz z upływem czasu. Niektóre dzieci reagują na wiadomość o rozwodzie płaczem i rozpaczą, niektóre wybuchają złością, a jeszcze inne sprawiają wrażenie, jakby informacja nie zrobiła na nich wrażenia i wracają do podjętej wcześniej zabawy. Niezależnie od pierwszej reakcji – dziecko przechodzi przez wiele etapów radzenia sobie z nową sytuacją i w każdym z tych etapów wymaga wsparcia otoczenia. Osoby dorosłe opiekujące się dzieckiem muszą skoncentrować się na potrzebach dziecka, obserwować jego zachowania i zwracać uwagę na wszelkie zmiany i niepokojące objawy.

Dziecko w wieku przedszkolnym w sytuacji rozstania rodziców zwykle ma poczucie, że straciło jednego rodzica, obawia się, że zostanie opuszczone również przez drugiego. Dlatego protestuje przy nawet krótkim rozstaniu z rodzicem, z którym mieszka. Możliwe jest wówczas, że dziecko, które nie miało wcześniej kłopotów z pozostawaniem w przedszkolu zaczyna gwałtownie protestować przy pożegnaniu, w trakcie pobytu staje się mniej aktywne, smutne.

Część dzieci przypisuje sobie winę  za rozpad  małżeństwa – bardzo często dzieci uważają, że swoim zachowaniem doprowadziły  do rozwodu rodziców („tatuś odszedł, bo byłem niegrzeczny”). Podejmują wówczas działania mające na celu pogodzenia mamy i taty, a ponieważ nie są w stanie tego dokonać – czują się bezradne i opuszczone.

Objawami, które powinny zaniepokoić dorosłych są przede wszystkim:

• Regres rozwoju, wycofywanie się przez dziecko do wcześniejszych etapów rozwoju (kiedy było malutkie i miało pełną opiekę obojga rodziców).
• Zachowania lękowe (przejawiające się zwiększoną płaczliwością, problemami w rozstawaniu z rodzicami, moczeniem nocnym, pojawieniem się nawyków ruchowych np. ssania kciuka, kiwania się).
• Problemy ze snem (kłopoty z zasypianiem, lęk przed ciemnością, wybudzanie w nocy  z krzykiem, koszmary senne).
• Zmiany poziomu aktywności (dziecko dotychczas spokojne staje się ruchliwe, impulsywne, ma kłopoty ze skupianiem się, a dziecko nadpobudliwe – staje się apatyczne, odmawia dawniej lubianych działań).
• Skłonność do reagowania atakami złości, agresją wobec rodzica,  rodzeństwa, rówieśników, nauczycielek w przedszkolu, nowego partnera mamy lub taty.

Dziecko w wieku wczesnoszkolnym nie radzi sobie z przytłaczającym poczuciem smutku, tęsknotą za rodzicem, z który z nim nie mieszka, obawami, że może „utracić” także rodzica, z którym mieszka.

Zwykle dziecko ma poczucie, że musi wybierać, wobec kogo być lojalnym – wobec mamy czy wobec taty. Może ujawniać złość na tego rodzica, którego obwinia za rozpad związku.

Objawami, które powinny zaniepokoić dorosłych są przede wszystkim:

• Zmiany poziomu codziennej aktywności.
• Utrzymywanie smutku i płaczliwości.
• Pogarszanie wyników w nauce.
• Konflikty z rówieśnikami, zazdrość, izolowanie.
• Pojawienie się dolegliwości psychosomatycznych (bóle głowy, brzucha).
• Utrata apetytu.
• Trudności ze snem.

Dzieci w wieku 9-12 lat, ze względu na coraz większą umiejętność analizowania i wyciągania wniosków, po rozstaniu rodziców skupiają się na poczuciu swojej bezradności, żalu, poszukiwaniu winnych. Z jednej strony odczuwają silnie poczucie straty,  z drugiej – wstyd, że coś trudnego dzieje się w ich rodzinie. Bardzo często obwiniają i wyrażają swoją złość do rodzica,  którego  uważają  za „sprawcę”  rozstania.

Objawami, które powinny zaniepokoić dorosłych są przede wszystkim:

• Agresywnie zachowania wobec rówieśników, nauczycieli i innych osób (agresja staje się próbą rozładowania nagromadzonej złości lub formą ukarania kogoś w „zastępstwie”  winnego rodzica).
• Nasilanie dolegliwości psychosomatycznych (bóle głowy, brzucha).
• Trudności ze snem.
• Pogorszenie wyników w nauce.
• Zmniejszenia zainteresowania zajęciami, które dziecko dotychczas lubiło.
• Utrata wiary w siebie, izolowanie od otoczenia, ukrywanie swoich przeżyć.

Nastolatki w wieku 13-18 lat często traktują rozejście się rodziców jako moment zakończenia się dzieciństwa, czują się odpowiedzialne za rodzinę, starają się wspierać rodziców, zajmować młodszym rodzeństwem. Niejednokrotnie mają przekonanie, że same muszą podjąć decyzję, z którym rodzicem chcą mieszkać, po stronie którego z rodziców się opowiedzieć. W tym okresie szczególnie trudno jest dziecku zaakceptować osobę nowego partnera któregoś z rodziców.  Mogą się również pojawiać obawy o własne  przyszłe związki, przekonanie, że nie warto zakładać własnej rodziny.

Objawami, które powinny zaniepokoić dorosłych są przede wszystkim:

• Problemy z naukę, odmawianie chodzenia do szkoły.
• Poczucie chronicznego zmęczenia, kłopoty z koncentracją uwagi, pamięcią.
• Nieufność wobec ludzi, zaniedbywanie dotychczasowych relacji z rówieśnikami.
• Wycofywanie z kontaktów.
• Pojawienie się niewłaściwych zachowań np. używanie alkoholu, kradzieże.
• Samookaleczanie się, myśli samobójcze.

Opracowała:

Agnieszka Wrzesiak,

psycholog kliniczny, terapia rodzin.