Czy moje dziecko może być uzależnione od komputera i telefonu?

Jest to pytanie, które zainspirowało do  rozważań autorkę tekstu, Panią Agnieszkę Wrzesiak psychologa klinicznego, który w codziennej pracy zajmuje się diagnozą i terapią dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, nadpobudliwością psychoruchową oraz z zaburzeniami rozwojowymi.

Każde zachowanie sprawiające przyjemność, nawet mające negatywne następstwa, może stać się uzależnieniem. Osoba uzależniona nie jest w stanie zaprzestać danego działania, poświęca na nie coraz więcej czasu, traci kontrolę nad swoim zachowaniem. Zwykle zaprzecza problemowi, a niemożność wykonywania czynności uzależniającej powoduje wystąpienie objawów somatyczno-psychicznych. Odpowiedź na zadane w tytule artykułu pytanie jest zatem twierdząca. Liczba osób uzależnionych od komputerów, telefonów rośnie ze względu na coraz większą ich dostępność oraz aprobatę społeczną. Granie zagłusza samotność, nudę, niepokój. Wpływa na mózg – prowadzi do uwolnienia dopaminy, kortyzolu i adrenaliny, przez co osiąga się stan euforii, ale jednocześnie – spada zdolność oceny, podejmowania decyzji, efektywnej pracy.

Po czym rodzic i nauczyciel może rozpoznać, że dziecko jest uzależnione? Niepokojące objawy to:

• ciągłe myślenie lub mówienie o komputerze i internecie (co się robiło w sieci, co będzie się robić po zalogowaniu); dziecko bardzo dużo rozmawia o grach, „marzy” by „wejść” w grę lub odgrywa jej bohaterów;
• posługiwanie się w realnych rozmowach słowami, skrótami używanymi podczas rozmów online;
• nadmierna euforia i ekscytacja w czasie korzystania z komputera;
• potrzeba zwiększania ilości czasu spędzanego przed monitorem komputera; chęć grania coraz więcej;
• brak kontroli – dziecku wydaje się, że grało tylko przez pół godziny, a spędziło przed komputerem dużo więcej czasu; nie potrafi również przewidzieć, ile minut będzie grało;
• nieudane próby kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z komputera – dziecko nie dotrzymuje umów, reaguje złością na zwracaną uwagę; okłamuje najbliższych, by ukryć prawdę, ile czasu spędziło się przed komputerem
• zaprzeczanie niekorzystnym następstwom grania, dziecko próbuje je racjonalizować i minimalizować, neguje istnienie problemu („przecież każdy korzysta z komputera”)
• pogarszanie relacji z rodzicami, rodzeństwem i przyjaciółmi, izolowanie się od rówieśników;
• poszukiwanie wirtualnych przyjaciół;
• wycofywanie z hobby, które istniało w świecie realnym; dziecko zamiast pójść na basen, tańce itp. woli surfować po internecie;
• zaniedbywanie codziennych zajęć i obowiązków (jedzenie przy komputerze, zapominanie o odrobieniu lekcji, zbyt mało snu);
• dziecko coraz częściej przejawia niepokój, drażliwość, przygnębienie (kiedy nie gra, czuje się źle); może mieć poczucie winy, bezsilności;
• utrzymywanie się labilności emocjonalnej, podwyższonego poziomu lęku;
• pojawienie się problemów z zasypianiem, spanie w innych niż dawniej godzinach, częste wybudzanie się w ciągu nocy;
• wystąpienie objawów somatycznych np. zespołu cieśni nadgarstka, dolegliwości bólowych głowy i kręgosłupa, przemęczenie wzroku, zmiana wagi ciała;
• pojawienie się trudności z nauką, pogarszanie ocen;
• nasilanie się kłopotów z koncentracją uwagi podczas lekcji, odrabiania prac domowych;
• zachowania agresywne wobec rówieśników i dorosłych;
• opuszczanie zajęć szkolnych;
• angażowanie się przy użyciu komputera w aktywności, które nie spotkałyby się z aprobatą bliskich, np. odwiedzanie stron pornograficznych;
• podkradanie pieniędzy lub przeznaczanie kieszonkowego na opłaty za logowanie się na stronach płatnych, kupowanie gier komputerowych.

Jeśli zauważasz u swojego Ucznia lub Dziecka któreś z wymienionych objawów, albo co gorsza kilka z nich występuje naraz, wtedy najlepszym rozwiązaniem jest kontakt z psychologiem lub terapeutą. Należy pamiętać, że im wcześniej rozpocznie się terapię tym lepiej dla dziecka. Najważniejsze jest jednak działać według zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć i jak najwcześniej przekazywać uczniom wiedzę na temat bezpieczeństwa w sieci oraz uzależnień technologicznych. 

Coraz więcej osób jest świadomych problemu i rozpoczyna działania w celu profilaktyki uzależnień technologicznych. Na przykład Fundacja Dbam o Mój Z@sięg stworzyła dedykowany temu problemowi zestaw edukacyjny FONOLANDIA, czyli gotowy do wdrożenia program, który zawiera pakiet materiałów pozwalających na omówienie kwestii związanych z odpowiedzialnym i bezpiecznym korzystaniem z mediów cyfrowych.

Pod załączonym poniżej linkiem znajduje się wywiad z Maciejem Dębskim autorem Projektu Fonolandia.  „W dzisiejszych czasach nikt sobie nie wyobraża codziennego funkcjonowania bez smartfona, ale trzeba wiedzieć, jak z niego korzystać, ponieważ w przeciwnym razie może prowadzić do fonoholizmu, czyli uzależnienia od telefonu. Jak objawia się ten nałóg? Jakie mogą być jego przyczyny? Do czego prowadzi?” Na to pytanie odpowiada w programie Dzień Dobry TVN socjolog dr Maciej Dębski. https://dziendobry.tvn.pl/a/fonoholizm-czyli-uzaleznienie-od-telefonu-czym-grozi 

Zestaw edukacyjny FONOLANDIA został opracowany w dwóch wersjach wiekowych: dla dzieci w wieku przedszkolnym (5-6 lat) oraz dla uczniów klas I-III szkół podstawowych.
Nauczyciele mogą realizować poszczególne tematy przez cały rok szkolny, przeprowadzając 15 odrębnych zajęć.

Program umożliwia przekaz wiedzy dotyczącej używania smartfonów, tabletów czy Internetu. Podczas poszczególnych zajęć dzieci uczą się, czym są media cyfrowe i urządzenia mobilne oraz jak z nich odpowiedzialnie korzystać, poznają również skutki nadużywania telefonów komórkowych, smartfonów, tabletów czy komputerów.

Opr. Aleksandra Pełka: pedagog, animator kultury, kulturoznawca