Cudownie jest siąść na widowni sali koncertowej i z wygodnego krzesła podziwiać występy kilkuletnich dzieci, prezentujących swoje umiejętności gry na pianinie czy skrzypcach. Ale nie wszystkie dzieci chcą lub mogą chodzić do szkoły muzycznej lub też pragną występować publicznie. Czy to oznacza, że gra na instrumencie jest tylko dla tych odważnych, z najlepszym słuchem i dobrymi predyspozycjami fizycznymi? A może nie warto siadać do pianina, czy też sięgać po ukulele i trenować układy akordów?
Gra na instrumentach a rozwój dzieci
Grać może, a wręcz powinien każdy, bo gra na instrumentach przynosi wszystkim, a przede wszystkim dzieciom wiele korzyści zarówno w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, jak i społecznym.
1. Rozwój umiejętności poznawczych
Nauka gry na instrumencie wymaga zapamiętywania nut, melodii i technik wykonawczych, co
rozwija pamięć koncentrację i zdolności skupiania uwagi. Pozwala zrozumieć istotę rytmu, upływu czasu, liczenia, co w znacznym stopniu wspiera rozwój umiejętności matematycznych, a precyzja pracy rąk, a niekiedy i nóg, poprawia koordynację ruchową oraz rozwija zdolności motoryczne.
2. Wspieranie rozwoju emocjonalnego
Muzyka jest doskonałym narzędziem do wyrażania uczuć i radzenia sobie z emocjami, co może pomagać dzieciom w regulacji nastroju i redukcji stresu. Umiejętność zagrania utworu,
zaprezentowania swoich osiągnięć bliskim, rodzicom i rówieśnikom, wpływa na pewność siebie oraz podnosi samoocenę dziecka. Wzmacnia jego poczucie wartości i wiarę we własne możliwości.
3. Samodyscyplina i organizacja czasu
Nauka gry na instrumencie uczy również planowania i systematyczności. Dziecko chcąc osiągać rezultaty, i nie chodzi tutaj jedynie o uczęszczanie do szkoły muzycznej, ale również o realizacje swoich pasji i marzeń związanych z grą na wybranym instrumencie, powinno umieć wygospodarować czas na trening muzyczny. Ćwiczenia związane z wybranym programem lub też nauczeniem się ulubionej piosenki. Umiejętność zarządzania swoim wolnym czasem w przyszłości może być przydatna również w innych dziedzinach życia.
4. Rozwój umiejętności społecznych oraz korzyści dla zdrowia psychicznego
Gra w zespole- duecie, grupie, klasie, a może i nawet zespole lub orkiestrze uczy współpracy, słuchania innych i dostosowywania się do wspólnego rytmu. To rozwija umiejętności komunikacyjne i społeczne. Uczy również budowania relacji z drugą osobą, nawiązywania przyjaźni oraz integruje grupę rówieśniczą o podobnych zainteresowaniach. Gra na instrumencie działa również relaksująco i terapeutycznie. Pomaga dzieciom radzić sobie z codziennym stresem i napięciem.
5. Zwiększenie kreatywności
Gra na instrumentach rozbudza u dzieci przede wszystkim kreatywność. Muzyka jako jedna z dziedzin sztuki pozwala wcielać się naszym pociechom w rolę artysty. Najmłodsi stają się twórcami melodii, rytmów i różnorakich improwizacji. Dzięki temu rozwijamy u dzieci twórcze myślenie jak i nieszablonowe podejście do różnorakich problemów. Korzyści płynących z gry na instrumentach są zatem ogromne. I nie chodzi tu jedynie o naukę w szkole muzycznej ale również o muzykowanie rodzinne, w domu z najbliższymi, takie szkolne, w klasie, z rówieśnikami jak i to w czasie prywatnych zajęć w studium muzycznym. Chwytajmy zatem za instrumenty i grajmy z naszymi uczniami w czasie zajęć edukacyjnych na dzwonkach chromatycznych, fletach, ukulele czy kalimbie. Uwrażliwiajmy ich na piękno płynące z dźwięków i ogromną moc wspólnego muzykowania.
Kształtowanie poczucia rytmu u dzieci
Kształtowanie poczucia rytmu u dzieci jest niezwykle ważne. Stanowi on fundament muzyki, ale i motoryki, czyli wielu aktywności związanych z ruchem. Wspiera naukę języka oraz zdolności poznawcze, intelektualne i emocjonalne. Rytm wpływa również na nasze emocje, pomaga w radzeniu sobie ze stresem i regulacją nastroju. Zdolność do odczuwania rytmu jest więc jednym z fundamentów naszego funkcjonowania w świecie.
Dziecko już w łonie matki doświadcza pierwszych dźwięków jak i bodźców rytmicznych takich jak np. bicie serca mamy, a zdolności do rozpoznawania i synchronizowania ruchu z rytmem rozwijają się w pierwszych latach jego życia. Mały człowiek nabywa pełną zdolność do koordynacji swoich ruchów z dźwiękiem w miarę jak rozwija się jego motoryka i zdolności słuchowe, co w pełni następuje w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Dzieci naturalnie reagują na rytm. Spontanicznie tańczą do muzyki, klaszczą w dłonie, uczą się prostych rytmicznych schematów w piosenkach. Dlatego warto już od najmłodszych lat wprowadzać zabawy i ćwiczenia, które pomogą im rozwijać te umiejętności.
Dziś rzućmy okiem na zabawy i ćwiczenia ruchowe z wykorzystaniem muzyki.
- Taniec i ruch do muzyki
Dzieci w naturalny sposób reagują na muzykę poprzez ruch. Zachęcaj je do tańczenia do różnych rytmów i stylów muzycznych. Wybieraj utwory o wyraźnym tempie i rytmie, aby dzieci mogły nauczyć się reagować na zmiany zachodzące w utworach. Żeby uatrakcyjnić ćwiczenia, możesz rozdać dzieciom kolorowe chustki (tutaj można dodać zdjęcie dzieci z kolorowymi chusteczkami). Pamiętaj, że tańczyć można w sali, w klasie, ale i na zewnątrz. Boisko czy przedszkolny ogródek również świetnie sprawdzi się do tego typu aktywności.
- Zabawy rytmiczne
Możesz bawić się z dziećmi w gry ruchowe, takie jak chodzenie, bieganie lub skakanie w rytm muzyki. Zabawa w „stop-klatkę” (zatrzymywanie się, gdy muzyka przestaje grać) uczy dzieci słuchania i reagowania na rytm. Maszerowanie w rytm bębenka lub innego instrumentu perkusyjnego uczy dzieci utrzymywania stałego tempa i podążania za określonym rytmem. W miarę nabywania przez dzieci kolejnych umiejętności, ćwiczenia mogą ewoluować. Możesz dodać kolejny instrument i zmieniać na jego dźwięk sposób poruszania się lub też dołożyć chociażby klaskanie przez dzieci, co pomaga w rozwijaniu zdolności koordynacji ruchowej.
- Rytmiczne krzesła
Każdy z nas zapewne zna popularną zabawę ze szkolnych bali. Kiedy muzyka cichła tańczący zajmowali wolne krzesła, a osoba, dla której nie wystarczyło miejsca odpadała. W kolejnej turze zabierano jedno krzesło i cały schemat się powtarzał. Tutaj proponuję zabawę w położeniem akcentu na rytm. Na początku wybijasz, na instrumencie perkusyjnym, prosty rytm. Prosisz dzieci, żeby postarały się go zapamiętać. Włączasz muzykę i w momencie gdy zagrasz na instrumencie dany rytm, wszyscy powinni zająć miejsca na wolnych krzesłach. Dalsza część zabawy jest analogiczna do tej dobrze nam znanej. Oczywiście całą aktywność można modyfikować, chociażby wystukując rytm, który nie jest taki jak pierwowzór, zmuszając dzieci do odwoływania się do pamięci muzycznej.
- Obrazy muzyczne
W tej aktywności dzieci będą tworzyły swoje własne „obrazy muzyczne” za pomocą ruchów własnego ciała, które mają odwzorowywać rytm. Na przykład przy wolnej muzyce, gdy dźwięki są długie ich ruchy również powinny być powolne, szerokie i duże. Natomiast przy muzyce dynamicznej i szybkiej dzieci powinny poruszać się szybko, zwinnie, a ruchy powinny być małe, tak ,żeby szybko można było je zmienić. Ćwiczenie to ma bardzo duży wpływ na dziecięcą kreatywność, ale ćwiczy również elastyczność i poczucie własnego ciała.
- Rytmiczny pociąg
Dzieci siedzą na krzesłach w dwóch kolumnach. Jedno za drugim. Tobie będzie potrzebnych kilka instrumentów perkusyjnych, np. bębenek, klawesy, tamburyno. Przed rozpoczęciem zabawy prezentujesz prosty rytm, zagrany na każdym z tych instrumentów i objaśniasz ruch do danego instrumentu, np. gdy wykonasz rytm na bębenku, dzieci zmieniają swoje miejsce, przenosząc się jedno krzesło do przodu, przy tamburynie, zmieniają miejsce przenosząc się jedno krzesło do tyłu itp. Gdy rozpoczyna się zabawa, stoisz za dziećmi, tak, żeby nie widziały na jakim instrumencie grasz. Włączasz muzykę, np. Bolero M. Ravela i wygrywasz rytm na danym instrumencie. Pamiętaj, żeby początkowo prezentować rytm w większych odstępach czasowych tak, żeby dzieci weszły w rytm samej zabawy jak i zdążyły zmienić miejsce.
- Echo
Wraz z dziećmi maszerujesz w takt wybranej przez siebie muzyki. Na jej tle co jakiś czas tworzysz rytmiczny wzór za pomocą klaskania, tupania, czy też przy użyciu instrumentu perkusyjnego. Dzieci mają za zadanie powtórzyć zadany rytm w tym samym tempie. Oczywiście z czasem, zadanie można utrudnić wprowadzać coraz bardziej skomplikowane rytmy.
Zabawy przy muzyce to świetny sposób na rozwój poczucia rytmu, zwłaszcza wśród dzieci. Poprzez zabawę, dzieci uczą się nie tylko słuchać muzyki, ale także synchronizować swoje ruchy z rytmem, reagować na zmieniające się tempo oraz rozwijać umiejętności motoryczne. Zabawy te można łatwo zaadaptować do różnych grup wiekowych i dostosować do różnych rodzajów muzyki.
Świat rytmu – propozycje ćwiczeń
Ćwiczeń rozwijających poczucie rytmu u dzieci jest całkiem sporo. Poczynając od tych z towarzyszeniem muzyki, które pierwsze przychodzą nam na myśl (ich propozycje znajdziecie we wcześniejszej części artykułu), poprzez rymowanki, aktywności z stowarzyszeniem instrumentów, przedmiotów codziennego użytku, a nawet aplikacje.
Wejdźmy zatem w świat rytmu i wspólnie odkryjmy jak pracować z naszymi dziećmi, żeby jeszcze bardziej rozbudzić w nich ciekawość świata i rozwinąć, tak ważną w rozwoju dziecka, umiejętność odczuwania rytmu. Chwyć instrument w dłoń i do dzieła, bo dziś przed Tobą garść ćwiczeń z towarzyszeniem instrumentów.
• Gra na bębenkach i tamburynach
Instrumenty perkusyjne, takie jak bębenki, tamburyna, grzechotki czy kastaniety, są doskonałe do kształtowania poczucia rytmu. Dzieci mogą uczyć się wybijania rytmu. Rozdaj dzieciom instrumenty. Poproś, żeby wszystkie razem powtarzały po Tobie zadany rytm. Pamiętaj, żeby zacząć od czegoś proste. Dzieci mają potrzebę odnoszenia sukcesów. To ich motywuje do dalszego działania. Jeżeli zauważysz, że proste i krótkie rytmy są już opanowane, spróbuj wprowadzić coś dłuższego i bardziej złożonego. Później możesz zamienić instrumenty i poprosić, żeby powtarzali po Tobie rytm grupami albo pojedynczo.
- Improwizacja rytmiczna
Zachęcaj dzieci do spontanicznej zabawy z instrumentami. Nawet jeśli na początku ich gra wydaje się chaotyczna, z czasem zaczną rozwijać umiejętność powtarzania prostych rytmów i rozumienia regularnych uderzeń.
To bardzo popularne narzędzie wykorzystywane w edukacji muzycznej. Są to plastikowe, lekkie rurki, które wydają z siebie dźwięki określonej wysokości. Każda rurka ma inny kolor, inną długość i jest oznaczona zgodnie z wysokością dźwięku, który możemy za jej pomocą zagrać. Wykorzystując ten prosty „instrument” możemy zagrać z dziećmi chociażby gamę C-dur długimi, całymi nutami, a następnie modyfikować ćwiczenie, używając, półnut, ćwierćnut, a nawet ósemek, czy też wprowadzać do gry całe schematy rytmiczne. To tylko jedna z wielu propozycji wykorzystania rurek BUM BUM (niebawem ukarze się cały artykuł poświęcony aktywnością muzycznym z udziałem rurek).
- Dzwonki diatoniczne/chromatyczne
Dzwonki to doskonały instrument do ćwiczeń związanych z poczuciem rytmu. Prócz tego grając na nich nasze dzieci rozwijają słuch muzyczny oraz koordynację ręka-oko. Chcąc skorzystać z tego typu instrumentu mamy do wyboru dzwonki chromatyczne lub diatoniczne na plastikowej lub drewnianej ramie, na których gra się przy użyciu pałeczek lub też pojedyncze dzwoneczki naciskane lub do trzymania i potrząsania w dłoni. Tutaj również możemy zaproponować całą gamę różnorakich ćwiczeń. Na dobry początek zadaj swoim uczniom prostą do zagrania melodię. Może być do gama lub fragment popularnej melodii „Kurki trzy”. Grajcie razem w jednym stałym tempie. Z czasem przyspiesz i poproś swoich uczniów, żeby uczynili to samo. Później zwolnij. Spraw, żeby dzieci podążyły za Tobą. Ważne, żeby przy zmianie tempa, nadal realizowany był prawidłowy rytm.
Ćwiczenia z różnorodnymi instrumentami muzycznymi to świetny sposób na kształtowanie poczucia rytmu, rozwój zdolności muzycznych, motoryki, jak i angażująca zabawa rozwijająca umiejętność współdziałania w grupie.
Autor:
Weronika Łubisz – nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej