Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej – co to znaczy?

Współczesny świat stawia przed dziećmi coraz trudniejsze wymagania, obniżając wiek, w którym muszą się z nimi zmierzyć. Dotyczy to także momentu rozpoczęcia przez młodego człowieka zdobywania wiedzy. Aby ta chwila mogła nadejść i związane z nią wymagania mogły zostać przez dziecko zrealizowane, przyszły uczeń musi posiadać umiejętności, które gwarantują mu powodzenie w nauce.

Dojrzałością szkolną określa się poziom rozwoju dziecka, niezbędny do podjęcia różnorodnych obowiązków, jakie niesie ze sobą życie szkolne. Jest to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, które czyni je wrażliwym na systematyczne nauczanie i wychowaniem w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Dziecko, które może rozpocząć naukę szkolną powinno posiadać odpowiednie cechy rozwojowe i umiejętności w zakresie fizycznym, procesów poznawczych, emocjonalno – społecznym, umiejętności czytania, pisania i matematyki.

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej w zakresie fizycznym to dziecko:

• zdrowe, silne, dobrze zbudowane i ogólnie sprawne ruchowo;
• posiadające dobrą sprawność manualną i grafomotoryczną oraz koordynację wzrokowo-ruchową;
• wytrzymałe, zdolne do większych wysiłków, odporne na choroby i zmęczenie.

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej w zakresie procesów poznawczych to dziecko:

• posiadające pewien zasób wiedzy o świecie, o życiu przyrody i ludzi, dobrze orientujące się w najbliższym otoczeniu oraz w środowisku, w którym żyje;
• umiejące skupić uwagę na zadaniach;
• kończące rozpoczęte zadania;
• charakteryzujące się pewnym stopniem trwałości pamięci i umiejące sterować procesem zapamiętywania;
• umiejące opowiedzieć o sobie, swoim otoczeniu lub doświadczeniach;
• aktywne poznawczo, chcące się uczyć, zdobywać wiedzę, poznawać nowe zjawiska, zmotywowane, chętne do podejmowania wysiłku związanego z zdobywaniem nowych umiejętności i sprawności;
• posiadające umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, wyrażania życzeń, własnych sądów, pytań, wniosków i ocen;
• wybrzmiewające poprawnie wszystkie głoski:
• dobrze rozumiejące mowę, posiadające odpowiedni zasób słów i umiejętność budowania zrozumiałych dla innych dłuższych wypowiedzi;
• które zauważa i potrafi poprawiać błędy gramatyczne i logiczne w wypowiedziach własnych i cudzych oraz potrafiące formułować poprawne i różnorodne pytania;
• umiejące dokonywać analizy i syntezy wzrokowej znaków graficznych na poziomie pozwalającym na prawidłowe różnicowanie poszczególnych elementów, zależności między tymi elementami, określanie stosunków ilościowych, wielkościowych oraz kierunków;
• które potrafi identyfikować rymy, różnicować poszczególne głoski w izolacji, sylabach, wyrazach oraz w dobrej kolejności wybrzmiewać głoski wchodzące w skład danego prostego słowa;
• posiadające umiejętność operowania informacjami na poziomie umożliwiającym mu rozumienie prostych pojęć, zasad, reguł oraz potrafiące wyciągać wnioski i wiązać logicznie informacje.

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej w zakresie emocjonalno –społecznym to dziecko:

• w znacznym stopniu samodzielne;
• łatwo i chętnie nawiązujące kontakty zarówno z nauczycielami jak i rówieśnikami;
• posiadające umiejętność współdziałania i współpracy w grupie;
• potrafiące podporządkować się obowiązującym regułom i zasadom;
• obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela;
• odpowiedzialne za podjęte zadania, pełnioną rolę – dyżurnego;
• potrafiące przeżywać pozytywne emocje w sposób adekwatny do sytuacji;
• posiadające poczucie przynależności do grupy;
• potrafiące porównywać siebie z innymi,
• posiada stosunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne.

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej w zakresie umiejętności czytania i pisania to dziecko:

• które umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej, niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania;
• rozumie znaczenie wyrazów, jako graficznych odpowiedników słów;
• posiadające taki poziom orientacji przestrzennej, który umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji, wymiarów odwzorowanych form graficznych;
• posiadające pamięć ruchową, czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu;
• pojmujące istotę czytania, uczące się rozumienia symboliki liter i pisma .

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej w zakresie umiejętności matematycznych to dziecko:

• które rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu;
• wie w jaki sposób należy liczyć przedmioty;
• potrafi sklasyfikować przedmioty wg. przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru;
• umie dodawać i odejmować na konkretach w zakresie 10;
• ma odpowiedni poziom operacyjnego rozumowania;
• posiada zdolność do funkcjonowania na poziomie symbolicznym i ikonicznym bez potrzeby odwołania się do poziomu działań praktycznych;
• ma odpowiednią sprawność manualną, precyzję spostrzegania i koordynację wzrokowo-ruchową.

Na osiągnięcie przez dziecko dojrzałości szkolnej mają wpływ zarówno czynniki indywidualne, przez które należy rozumieć przekazane drogą genetyczną lub wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, jako podłoża wyższych czynności psychicznych oraz czynniki środowiskowe, do których należą:

• warunki materialne, gdyż od poziomu dochodów, sytuacji mieszkaniowej, wyposażenia gospodarstwa domowego zależy, jak rodzina będzie zaspokajała potrzeby dziecka, a więc czy będzie ono racjonalnie odżywiane, zaopatrzone w potrzebną odzież, czy będzie miało warunki do nauki, odpoczynku i zabawy itd.

• warunki kulturalne, przez które należy rozumieć poziom wykształcenia rodziców, kulturę językową rodziny, potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania czasu wolnego;
• warunki społeczno – psychologiczne, do których należą: struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu.

Określenie poziomu dojrzałości szkolnej dziecka nie jest zadaniem prostym. Istnieje jednak kilka pomocy dydaktycznych, które mogą znacznie ułatwić to zadanie. Obserwacja dziecka w aspekcie gotowości do nauki szkolnej to poradnik przeznaczony dla nauczycieli i rodziców, który zawiera zestaw prób i narzędzi diagnostycznych, pozwalający na systematyczne ocenianie umiejętności i postępów dziecka. W konsekwencji pozwala zweryfikować gotowość dziecka do podjęcia nauki szkolnej oraz określenie poziomu rozwoju.

Narzędzia i próby pozwalają na oszacowanie:

• poziomu umiejętności motorycznych,
• funkcji wzrokowych i słuchowych,
• rozwoju mowy,
• umiejętności matematycznych oraz
• rozwoju emocjonalno-społecznego.

Do każdego z powyższych obszarów dołączono próby diagnostyczne, załączniki umożliwiające ich przeprowadzenie oraz arkusze zapisu.

Co ważne, publikacja opiera się na ogólnie przyjmowanych przez psychologów i logopedów norm rozwojowych, uwzględniając założenia podstawy programowej.

Opracowała:

Marzena Walkowiak,

mgr Marzena Walkowiak – pedagog -terapeuta integracji sensorycznej, neurologopeda