JAK ROZMAWIAĆ Z DZIECKIEM O WOJNIE ?
przygotowała: Agnieszka Wrzesiak – psycholog kliniczny
Od kilku dni dzieci i nastolatkowie słyszą o wojnie na Ukrainie, są świadkami rozmów dorosłych, chłoną przerażające informacje z telewizji i internetu. U wielu dzieci, szczególnie tych bardzo wrażliwych, mogą się pojawić emocje związane z poczuciem braku zrozumienia, przewidywaniem zagrożenia.
Aby ułatwić dzieciom poradzenie sobie z obawami, zwiększyć poczucie bezpieczeństwa, dostarczajmy im mądrych informacji oraz pomysłów na radzenie sobie ze strachem i napięciem.
- Zacznij rozmowę, zapytaj dziecko:
Czy czujesz smutek, albo strach, kiedy słuchasz o wojnie?
Czym się martwisz?
- Nazywaj emocje dziecka, nie bagatelizuj ich, okazuj zrozumienie i akceptację dla jego uczuć: To normalne, że się martwisz, smucisz — jateż.
- Dostarczaj informacji w sposób dostosowany do wieku i wrażliwości dziecka, używaj zrozumiałych słów, wykorzystuj przykłady ze znanych dziecku bajek, filmów, gier.
- Nie ukrywaj faktów, nie udzielaj nieprawdziwych informacji, pozwól zadawać pytania i odpowiadaj na nie (nawet jak pytania kilka razy się powtarzają).
- Dzieci w wieku przedszkolnym potrzebują informacji, że rodzice się nim zaopiekują; dzieci w wieku szkolnym potrzebują większej ilości wyjaśnień, możliwości wypowiedzenia obaw, swojego zdania, dyskusji.
PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI NA TRUDNE PYTANIA:
Dlaczego jest wojna? – Często dzieje się tak, że przywódcy dwóch krajów zaczynają się o coś kłócić, nie mogą porozumieć się pokojowo, podejmują walkę przy pomocy swoich wojsk i broni. Czasami jedno państwo atakuje drugie, chce mu coś „zabrać” i żołnierze tego napadniętego państwa muszą bronić swojego kraju. Tak stało się na Ukrainie.
Dlaczego ludzie w Rosji są źli? − Wśród Rosjan są ludzie, którzy myślą i zachowują się źle, chcą wojny, ale jest też bardzo, bardzo dużo dobrych ludzi, którzy nie chcą wojny – tak jak my pragną pokoju.
Jak długo będzie trwała wojna? − Nie wiem, ale zawsze po trudnych wydarzeniach są lepsze; ludzie, którzy teraz cierpią z powodu wojny będą kiedyś znów żyć szczęśliwie.
Czy w Polsce będzie wojna? – Wierzę, że tak się nie stanie. Pokaż dziecku na mapie, gdzie mieszkacie, a gdzie toczy się wojna; powiedz: Wojna toczy się dużo kilometrów od naszego domu, bomby nie pokonają takiej odległości; mieszkamy w bezpiecznym kraju, a granice naszego państwa są pilnowane przez żołnierzy. Polska przyjaźni się z innymi krajami i pomagamy sobie, jak któryś kraj ma problem. Starszym dzieciom można wyjaśnić: Polska należy do sojuszu NATO i jesteśmy dodatkowo chronieni przez inne państwa.
- Wyrażaj swój sprzeciw wobec wojny, tłumacz, że wojna to zło i nic nie usprawiedliwia ludzi, którzy ją wywołują.
- Daj dziecku nadzieję na lepszą przyszłość, na zawarcie pokoju. Przywódcy wojskowi i polityczni znajdą sposób, aby zakończyć wojnę z jak najmniejszymi zniszczeniami, istnieją sposoby na pokojowe rozwiązywania konfliktów.
- Zachęć dziecko do zastanowienia się − Gdybyś był prezydentem, jak byś rozwiązał/a taki problem bez używania przemocy?
- Zaplanuj aktywności, które pomogą osobom poszkodowanym, ale też dadzą dziecku poczucie wpływu na sytuacje, pomogą rozładować niepokój przez działanie (np. wspólne przygotowanie paczek z żywnością, zabawkami).
- Dostarczaj sposobów na radzenie sobie z lękiem (przez zabawę, rysowanie, ćwiczenia wizualizacyjne, oddechowe, rozmowę).
PRZYKŁADOWE SPOSOBY NA STRASZĄCE MYŚLI DLA DZIECI MŁODSZYCH:
- Czarodziejskie Zaklęcie na Strach (wymyślcie śmieszny wierszyk, który będzie pełnił funkcję zaklęcia i prowokował do ruchu fizycznego /odwracającego uwagę/ – „podskok, pstryk i strach znikł”, „czary-mary, mary-czary, głupim myślom damy kary”).
- Pomocnik w zwalczaniu strachu (pluszak do przytulania, amulet do trzymania w rączce).
- Zaproponuj wykonanie rysunku-projektu robota, który zakończy wojnę bez broni i zabijania.
PRZYKŁADOWE SPOSOBY NA STRASZĄCE MYŚLI DLA DZIECI STARSZYCH:
- Prosta wizualizacja: wyobraź sobie, że trudne myśli są jak czarne chmury, zmniejszają się, przemijają, można je trochę przeganiać.
- Pomóż dziecku „zmienić” treść myśli (zamiast jest groźnie – dzieją się niebezpieczne wydarzenia, ale potrafię sobie z tymi myślami poradzić).
- Mów o własnych emocjach i sposobach na radzenie sobie z nimi − To normalne, że się martwisz. Ja też się martwię, tak na razie będzie, że się więcej martwimy, ale poradzimy sobie.
- Wyznacz w ciągu dnia czas na rozmowy i „martwienie” (poza nim staraj się nie poruszać tematu wojny); wyjaśnij , że trudne wydarzenia i emocje nie mogą dezorganizować waszego codziennego życia, zabawy, nauki, pracy.
- Zachowaj codzienny rytm dnia dziecka, pamiętaj o jego ulubionych sposobach spędzania czasu, spotkaniach z rówieśnikami.
- Rozmawiaj z dzieckiem na inne tematy, omawiaj inne zdarzenia.
- Ogranicz dostęp do tragicznych wiadomości, oglądania drastycznych zdjęć (walk, zniszczeń, rozpaczy ludzi), nie rozmawiaj o zagrożeniach w obecności dzieci.
- Wytłumacz dziecku, że w internecie mogą się pojawiać nieprawdziwe informacje, że nie wszystko, co czytamy jest zgodne z prawdą.
- Przekaż osobom z rodziny, znajomym w jaki sposób dziecko ma wyjaśnioną obecną sytuację (by uniknąć rozbieżności); uczul osoby ze starszego pokolenia, by nie opowiadały w sposób nasilający lęk o swoich doświadczeniach z przeszłości.
- Staraj się nie indukować dziecku własnych obaw (np. tak się martwię, co my zrobimy); jeśli sam/sama jesteś w dużym niepokoju, zadbaj o swoje emocje, porozmawiaj z kimś bliskim lub psychologiem.
Podsumowując, pamiętajmy, że dzieci tak samo, jak dorośli przeżywają sytuację polityczną na Ukrainie i odczuwają podobne lęki i obawy. Dlatego starajmy się nie izolować dzieci od informacji na temat wojny, natomiast szczerze z nimi rozmawiać. Zadbajmy o to, by dziecko podzieliło się swoimi emocjami i odczuciami i mogło szczerze rozmawiać z dorosłymi na każdy, nawet najtrudniejszy temat.